همچنین اگرچه نمی‌توان میزان اهمیت این شاخص‌ها را رتبه‌بندی کرد، اما مشخص است که هزینه و قیمت مهم‌ترین شاخص‌های تولید هستند، به‌طوری که ممکن است بخش تولیدی با فناوری پایین و ساختار تولیدی نامطلوب به‌کار خود ادامه دهد؛ اما بعید است که یک بخش تولیدی با افزایش هزینه‌ها بدون افزایش قیمت محصول بتواند برای مدتی دوام بیاورد. مصداق بخش آخر این کلام، شرایط این روزهای بخش کشاورزی در ایران است که هزینه‌های بخش تولید به‌شدت افزایش یافته اما قیمت محصولات تولیدی مطابق با هزینه‌ها، رشد پیدا نکرده است. کشاورزی در ایران حکایت عجیبی دارد، چراکه قیمت‌گذاری اغلب محصولات بخش کشاورزی از راه‌های غیر از سازوکار بازار و تعاملات عرضه و تقاضا تعیین و اعمال می‌شود که همین امر در بسیاری از مواقع به‌واسطه قیمت‌گذاری غیرمنصفانه، موجب کاهش انگیزه تولیدکننده شده و درنهایت انگیزه مهاجرت از مناطق روستایی و بخش‌های کشاورزی را تقویت میکند. در این زمینه بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد در حالی که قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی طی یک‌سال اخیر حدود ۲۸ درصد افزایش یافته، اما قیمت ماشین‌آلات مورد نیاز این بخش بین ۸۰ تا ۱۴۰ میلیون تومان افزایش یافته است.
افزایش ۸۰ میلیونی قیمت تراکتور در یک‌سال
شرکت تراکتورسازی ایران (واحدهای تبریز، سنندج و…) در حال حاضر ۱۲ مدل تراکتور کشاورزی و یک مدل تراکتور باغی تولید میکنند که در گزارش حاضر قیمت چهار محصول از دو مدل ۳۹۹ و ۴۷۵ بررسی شده است.
قیمت دو محصول مدل ۴۷۵: براساس قیمت‌های مصوب شرکت تراکتورسازی، قیمت مدل ۴۷۵ تک‌دیفرانسیل (2WD) در سال ۹۳ حدود ۴۰ میلیون تومان بوده که این میزان تا سال ۱۳۹۶ به ۴۵ میلیون، تا دی ماه سال ۹۷ به ۶۷ میلیون و در خرداد سال جاری به ۸۹ میلیون تومان رسیده است. به‌عبارتی، این مدل در پنج‌ماه اخیر ۲۲ میلیون تومان و در ۱۵ ماه اخیر (از فروردین سال ۹۷ تا خرداد ۹۸) حدود ۴۴ میلیون افزایش قیمت داشته است. دومین محصول از مدل ۴۷۵، محصول ۴۷۵ جفت‌دیفرانسیل (4WD) است که قیمت آن در سال ۹۳ حدود ۵۱ میلیون تومان بوده که تا سال ۹۶ به ۵۷ میلیون تومان، تا دی‌ماه ۹۷ به ۹۰ و در خرداد ۹۸ به ۱۱۵ میلیون تومان رسیده است. به‌عبارت دیگر، این محصول نیز فقط در پنج‌ماه اخیر نزدیک به ۲۶ میلیون تومان و در ۱۵ ماه اخیر ۵۸ میلیون تومان افزایش قیمت داشته است.
قیمت مصوب دو محصول مدل ۳۹۹: قیمت مدل ۳۹۹ تک‌دیفرانسیل (2WD) در سال ۹۲ حدود ۵۷ میلیون تومان بوده که این میزان تا سال ۹۶ به ۶۴ میلیون تومان، تا دی‌ماه ۹۷ به ۹۸ میلیون و تا خرداد سال جاری به ۱۲۵ میلیون تومان رسیده است. در این محصول نیز قیمت طی پنج‌ماه اخیر ۲۷ میلیون و طی ۱۵ ماه اخیر ۶۱ میلیون تومان افزایش را نشان می‌دهد. دیگر محصول این مدل، تراکتور ۳۹۹ جفت‌دیفرانسیل (4WD) است که قیمت آن در سال ۹۲ حدود ۷۵ میلیون تومان بوده که این میزان تا سال ۹۶ به ۸۳ میلیون تومان، تا دی‌ماه ۹۷ به ۱۳۳ میلیون و در خرداد ۹۸ به ۱۶۴ میلیون تومان رسیده است. در این محصول نیز قیمت طی پنج‌ماه اخیر ۳۱ میلیون تومان و طی ۱۵ ماه اخیر ۸۰ میلیون تومان افزایش نشان می‌دهد.
افزایش ۱۴۲ میلیونی قیمت کمباین در ۱۵ ماه
در زمینه تولید کمباین، شرکت کمباین‌سازی ایران بیشترین سهم از بازار تولید و فروش کشور را در اختیار دارد. یکی از محصولات پرطرفدار این شرکت، کمباین مدل ۱۰۵۵ است که بررسی‌ها نشان می‌دهد اگرچه قیمت این کمباین طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ روند افزایشی آرامی را داشته است، اما طی یک‌سال اخیر قیمت این محصول به‌طور شگفت‌آوری افزایش یافته است، به‌طوری که براساس آنچه در صورت‌های مالی این شرکت آمده، میانگین قیمت کمباین مدل ۱۰۵۵ در سال ۹۲ حدود ۱۰۰ میلیون تومان بوده که این میزان تا سال ۹۳ به ۱۰۸ میلیون تومان، تا سال ۹۴ به ۱۱۸ میلیون تومان، تا سال ۹۵ به ۱۲۱ میلیون تومان، تا سال ۹۶ به ۱۲۴ میلیون تومان و در خرداد ۹۸ به ۲۶۷ میلیون تومان رسیده است. به‌عبارت دیگر، در سال ۹۳ قیمت کمباین مدل ۱۰۵۵ حدود هشت میلیون تومان، در سال ۹۴ حدود ۱۰.۶ میلیون تومان، در سال ۹۵ حدود ۲.۴ میلیون تومان، در سال ۹۶ حدود ۳.۴ میلیون تومان و از اسفند ۱۳۹۶ تا خرداد ۹۸ (۱۵ ماه) حدود ۱۴۲ میلیون تومان افزایش یافته است.
کاهش ۳۰ درصدی تولید تراکتور در ۶ سال اخیر
طی سال‌های اخیر در بخش ماشین‌آلات کشاورزی اگرچه تولید کمباین رشد قابل‌توجهی داشته است، اما تولید تراکتور نسبت به ۶ سال قبل به‌طور چشمگیری کاهش نشان می‌دهد، به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۹۱، ۲۳ هزار و ۲۹۷ دستگاه انواع تراکتور کشاورزی تولید شده بود که این میزان تا سال ۹۴ به ۸/۱۱ هزار دستگاه رسید، اما با افزایش صادرات و فروش داخلی این میزان در سال ۹۷ به حدود ۵/۱۶ هزار دستگاه رسیده است که درمجموع از کاهش ۳۰ درصدی تولید طی سال‌های ۹۱ تا ۹۷ حکایت میکند.
درمورد تولید کمباین نیز میزان تولید از ۳۶۳ دستگاه در سال ۹۱ به ۷۰۶ دستگاه در سال ۹۷ رسیده که رشد نسبتاً قابل‌توجهی است اما باید در نظر داشت در کل کشور دومیلیون و ۴۶۷ هزار بهره‌بردار در سه بخش تولید گندم، جو و برنج وجود دارد که برای برداشت محصولات خود مستقیماً نیازمند استفاده از کمباین هستند. بر این اساس، اگر تولید سالانه ۷۰۶ دستگاه کمباین در ایران تعداد بهره‌برداران بخش زراعی (سه محصول مذکور) تطبیق دهیم، سالانه به‌ازای هر ۳۵۰۰ نفر یک دستگاه کمباین تولید در کشور تولید می‌شود که نشان می‌دهد کشاورزان ایرانی قدرت خرید یا توان مالی برای خرید ماشین‌آلات کشاورزی را تا حدودی از دست داده‌اند. همچنین در کل کشور چهارمیلیون و ۱۶ هزار بهره‌بردار وجود دارد که اگر این مولفه را با تعداد تراکتور تولیدی سالانه تطبیق دهیم، با میزان خرید داخلی سالانه ۵/۱۴ هزار تراکتور، سالانه به‌ازای ۲۷۶ نفر کشاورز، یک تراکتور تولید می‌شود.
افزایش ۲۰ درصدی هزینه‌های خدمات کشاورزی
علاوه‌بر قیمت ماشین‌آلات کشاورزی، اگرچه آمار مستندی از قیمت‌های دوره‌ای ادوات کشاورزی وجود ندارد، اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد در بخش ادوات نیز افزایش قیمت‌ها بیش از رشد قیمتی ماشین‌آلات بوده است، چراکه در زمینه ماشین‌آلات حداقل نظارتی وجود دارد اما بخش ادوات کاملاً به فرمول بازار عمل میکند و طی یک‌سال اخیر قیمت‌ها به‌طور نجومی افزایش یافته‌اند. اما بخش دیگری از هزینه‌های تولیدی کشاورزان، هزینه‌های مربوط به خدمات است. در این زمینه داده‌های آماری مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میانگین قیمت شخم هر هکتار زمین کشاورزی در سال ۹۶ حدود ۱۰۹ هزار تومان بوده که این میزان با افزایش ۲۰ درصدی در اسفند سال ۹۷ به ۱۳۱ هزار تومان رسیده است. کارگر میوه‌چین بخش دیگری از هزینه خدمات کشاورزان باغدار است که در این زمینه بررسی داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد طی یک‌سال اخیر دستمزد یک‌روزه کارگر میوه‌چین از ۵۰ هزار تومان به ۵۳ هزار تومان در کل کشور رسیده است. البته قابل ذکر است در سال ۹۷ بالاترین دستمزد کارگر میوه‌چین مربوط به استان کرمانشاه با روزانه ۹۴ هزار تومان بوده است. همچین دستمزد روزانه کارگر دروگر غلات از ۶۵ هزار تومان در سال ۹۶ به ۸۱ هزار تومان در سال ۹۷ رسیده و در برخی استان‌ها این میزان تا ۱۲۴ هزار تومان روزانه نیز بوده است. هزینه خدمات بخش کشاورزی در سال جاری نیز همگام با تورم رشد خواهد کرد و در بخش دستمزدهای کارگران نیز افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی قابل تصور است.
افزایش قیمت تضمینی ۹ درصد کمتر از تورم
همان‌طور که گفته شد، قیمت ماشین‌آلات کشاورزی طی یک‌سال اخیر به‌طور بی‌رویه‌ای رشد داشته است و قیمت خدمات کشاورزی نیز رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. بر این اساس، طبیعی است که اگر افزایش قیمت کالا و خدمات مورد نیاز بخش تولید بیش از افزایش قیمت محصولات تولیدی باشد، درنهایت می‌تواند موجب سرخوردگی کشاورزان شود. در این زمینه قانونگذار با تصویب «قانون تضمین خرید محصولات کشاورزی» تاکید میکند قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی باید سالانه به میزان تورم کل افزایش یابد تا آسیبی به تولید و امنیت غذایی وارد نشود، این در حالی است که بررسی قیمت یک نمونه از محصولات کشاورزی یعنی قیمت محصول استراتژیک گندم طی ۶ سال اخیر نشان می‌دهد قیمت هر کیلوگرم گندم در سال ۹۳ حدود ۱,۰۵۰ تومان بوده که این میزان در سال‌های ۹۴ و ۹۵ هرکدام ۱۰ درصد، در سال‌های ۹۶ و ۹۷ هر کدام دو درصد افزایش یافته و به ۱,۳۲۷ تومان در سال ۹۷ رسیده است. همچنین این میزان طی یک‌سال اخیر با افزایش ۲۸ درصدی به ۱,۷۰۰ تومان در سال ۹۸ رسیده است. افزایش ۲۸ درصدی قیمت گندم طی یک‌سال اخیر در حالی است که نرخ تورم ۱۲ ماهه منتهی به اردیبهشت سال جاری مناطق روستایی ۳۷ درصد یعنی ۹ درصد بیشتر از میزان افزایش قیمت گندم در همین مدت است. بر این اساس، در سال‌های اخیر برخلاف قانون خرید تضمینی مصوب سال ۶۸، در هیچ سالی میزان افزایش قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی برابر با تورم سالانه افزایش نیافته که این موضوع موجب کاهش قدرت خرید کشاورزان و افزایش فقر در روستاهای کشور شده است.
