«ابوالفضل مرشدی» استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد در اولین کرسی آزاداندیشی دانشگاه یزد در موضوع «بازشناسی اخلاق اقتصادی یزدی‌ها»، با اشاره به این که روحیه اخلاق اقتصادی در پرتوی اقتصاد مقاومتی و اقتصاد پایدار در مردمان فلات مرکزی نوعی سرمایه اجتماعی پیش برنده این توسعه پایدار است، گفت: اخلاق اقتصادی در سه بعد باورها و نگرش‌ها، قواعد رفتاری و کنش‌های خرد افراد و نهادهای غیررسمی بررسی می‌شود.
وی خوشنامی یزدی‌ها در حوزه اقتصادی را یکی از مزیت‌های این شهر دانست و اضافه کرد: فرض اساسی این است که دنیای مدرن به سنت نیاز دارد و با گفت‌وگوی سازنده می‌توان سنت را وارد کرد، چرا که در غیر این صورت سنت خود را تحمیل خواهد کرد.
استادیار دانشگاه یزد با اشاره به سازگاری فعالانه به عنوان یکی از دیگر عوامل موثر در دستیابی به اخلاق اقتصادی، گفت: علاوه بر این سازگاری که به واسطه محدودیت‌های اقلیمی و شرایط جوی بوجود آمده است، عوامل دیگری چون ساختار شهری، اقلیم خشک، موقعیت مواصلاتی و موقعیت سوق‌الجیشی خاص این شهر در فلات مرکزی نیز موثر بودهاند.
وی از نقش حاکمان فرهنگ دوست، علما و سادات، نگاه حکومتی به یزد، حضور اقلیت‌ها و زندگی همزیستانه و همچنین مهاجرپذیری و مهاجر فرستی به عنوان دیگر موارد موثر در زمینه توسعه اخلاق اقتصادی در یزد یاد کرد و افزود: اقتصاد مبتنی بر تجارت و صنعت بازآفرینانه از عوامل موثر در خوشنامی یزدها در مباحث اقتصادی است چرا که در گذشته به دلیل آن که یزد تولیدکننده مواد اولیه صنایع خود نبوده، به فرآوری صنایعی مانند حناسایی روی آورده است.
مرشدی، یزدی‌ها را مردمانی خودساخته، مقتصد و حسابگر خواند و بیان کرد: مردم عادی و به ویژه صنعتگران یزدی، ذهنی خلاق و ترکیب‌گر داشته‌اند و در عین رفتاری محافظه کارانه، دست به خیر و فعال در کارهای عام‌المنفعه بودند.
وی ادامه داد: البته مردم یزد فارغ از جنگ و ستیز، نه در متن و نه در حاشیه بودند و نگاهی حمایتی و اعتمادآمیز در تجار و صنعتگران منجر به شکل گیری اخلاق اقتصادی شده است.
استادیار دانشگاه یزد با بیان این که همزمان با ظهور صنعت، فناوری و سرمایه‌گذاری‌های جدید به یزد هجوم آوردند، گفت: به دنبال این جریان، یزد دچار فردگرایی و مصرف گرایی شد و از سوی دیگر، اقتصاد مبتنی بر نفت، تکیه نهاد دین به دولت و سست شدن باورها منجر به کم‌رنگ شدن اخلاق اقتصادی در یزد شد.
وی اضافه کرد: البته مهاجرپذیری و مهاجرفرستی و وقف و امور خیریه، زندگی مسالمت آمیز و شاخص‌های توسعه اقتصادی هر چند با سیر تحولات، همچنان در یزد زنده مانده است.
این استادیار دانشگاه، افق یزد در آینده را در قالب توسعه‌ای با پذیرفتن مدرنیته یا در قالب این که یزد همچنان کوچک بماند عنوان کرد و گفت: یزد می‌تواند کوچک بماند یا این که با در نظر داشتن سه مولفه کار، درست کاری و میانه روی توسعه یابد.
تعامل نسبی یا تحمل اقلیت‌ها در یزد
«علی اکبر تشکری» عضو هیات علمی دانشگاه یزد و یکی از داوران این کرسی آزاداندیشی با اشاره به این که یزد شهری دارای کشاورزی اما نه به عنوان اقتصاد معیشتی مبتنی بر این صنعت بوده است، عنوان کرد: به دنبال این که یزد شهری عشایری و حتی در همجواری عشایران و ایلات نبوده، لذا این شهر برای ماندگاری و بقا به اقتصاد تجاری به عنوان بخشی از اقتصاد روی آورده است.
تشکری تعامل نسبی یزد با سایر اقلیت ها را بیشتر نوعی تحمل کردن خواند و گفت: تعامل رابطه‌ای دو سویه است که در روابط تعاملی یزد بیشتر به تحمل کردن نزدیک است لذا نمی‌توان تعامل با سایر اقلیت‌ها را دلیلی بر توسعه اخلاق اقتصادی در یزد دانست، ضمن این که در واقع یزدی‌ها دارای تعصب خاصی در دین هستند، بیشتر با تکیه بر اقتصاد تجاری این روابط شکل سازگاری بخود گرفته است.
این استاد تاریخ دانشگاه با بیان این که نمی‌توان یزد را شهری بدون تهاجم و دور از جنگ عنوان کرد، افزود: یزدی‌ها در حقیقت، جنگ گریز نبودند بلکه موقعیت جغرافیایی این دیار به گونه‌ای بوده که آن‌ها را در مسیر حمله سپاهیان و راهزنان قرار نداده است.
وی در ادامه با اشاره به مهاجرفرستی و مهاجرپذیری یزد، تصریح کرد: یزد در واقع از زمان حکومت پهلوی وارد فاز مهاجرفرستی شد به طوری که تا قبل از آن مهاجرفرستی معنایی نداشت و البته مهاجرپذیری یزد نیز بیشتر در زمینه تجارت و تاجران بوده است.
تشکری در بخش دیگر، از اقتصاد فرآورانه یزد به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار یاد و بیان کرد: مدرنیسم که از مظاهر و اندیشه‌های مدرنیته است، در یزد جریان دارد ولی هنوز مدرنیته به یزد نیامده است.
وی اضافه می‌کند: مصرف‌گرایی خاص یزد نیست و اغلب تمام شهرنشینی‌ها به این سمت کشانده شده‌اند، از طرف دیگر فردگرایی نیز از ویژگی‌های تجارت است و همانند تعاونی و مشارکت‌گرایی، نوعی از تجارت به حساب می‌آید.
سازگاری فعالانه در یزد برای حفظ بقا
«سعید عطار» مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه یزد نیز با بررسی موضوع اخلاق اقتصادی یزدی‌ها از جنبه سیاسی آن، اظهار کرد: این طرح که در دو بعد پیش فرض و محتوا نیازمند بررسی بیشتری است، به ناپیوستگی اتفاقات در طول زمان اشاره دارد در حالی که تمام جوامع با انقطار و پیوستار در حال گذر هستند و یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست.
وی از عدم تاثیر اقلیم در توسعه اقتصادی یاد کرد و گفت: لاس وگاس آمریکا که از نظر اقلیمی با یزد مشابه است، توسعه و پیشرفت بسیار زیادی داشته‌است و جای این سوال می‌ماند؛ «آیا جغرافیا در توسعه اقتصادی چنین تاثیری داشته است؟»
وی با اشاره به توجه خاص این طرح به بحث نوستالژی، تصریح کرد: در بررسی بازشناسی الگوهای اقتصادی دگرگونی‌ها نادیده گرفته شده است.
عطار خاطرنشاان کرد: از منظر دیگر، نگاه به مسئله سازگاری فعالانه، همان بقاست که اگر سازگاری در این ابعاد بررسی شود، ساکنان صحرانشین آفریقا در برابر شرایط دشوار، بقای زیادی داشته است.
مدیریت صنایع یزد برگرفته از تمدن کاریزی
«علی اکبر جعفری ندوشن» استادیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه نیز با اشاره به این که مردمان یزد مسلمانانی شریعت‌مدار بوده و گاهاً دین را ابزاری برای اقتصاد و بازرگانی می‌کردند، اظهار کرد: شاید تعهد و ترس این مردم در دین داری بر شناخت آن‌ها نسبت به دین غلبه دارد ولی در مجموع این سنت فقهی به شکل قوانینی است که در یزد نمود خاصی داشته است.
وی اضافه کرد: زمانی که سنت بر اساس روش‌های فقهی وارد یزد شد، نوعی انضباط در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی در یزد برقرار شد.
عضو هیات علمی دانشگاه پذیرش اعتماد و مشارکت جمعی در صنایع یزد را ناشی از پیشینه‌ی این مردم عنوان کرد و گفت: تمدن کاریزی و اداره مشارکتی قنوات، سیستمی که اکنون نیز بر شرکت‌های سهامی و مشارکتی یزد حاکم است منجر به برپایی این صنایع بزرگ با تعصب و تقید به قانون فرهنگی در یزد شده است.
وی در ادامه با اشاره به این که یزد نمی‌تواند بزرگ باشد، گفت: منابع آبی و خاکی، محدودیت‌هایی است که از افزایش جمعیت و توسعه بیشتر یزد ممانعت می‌کند و در حال حاضر نیز بهره وری بیش از حد از منابع آب و خاک، زمین سوخته‌ای را بر جا گذاشته است.
جعفری ندوشن با اشاره به این که موج عظیم مهاجرت‌ها به یزد تهدیدآمیز است، تصریح کرد: این جمعیت بدون تخصص مهاجر که برای اشتغال به یزد هجوم آورده‌اند، با توجه به منابع محدود این شهر نوعی تهدید محسوب می‌شوند.
وی اخلاق اقتصادی یزد به ویژه خوشنامی و امانت‌داری را مزیتی برای توسعه صنعت‌های مالی در این شهر عنوان و بیان کرد: یزد می‌تواند متکی به صنعت‌هایی مالی و بزرگترین ارائه دهنده خدمات مالی و بازرگانی کشور شود که اینگونه منابع محدودش نیز تهدید نشوند.
وی اضافه کرد: البته این صنعت، نیازمند نیروی انسانی متخصص است که باید وارد شوند یا پرورش یابند.
