در برهه فعلی، مانند هر سال، شرکت‌ها رفته‌رفته در حال دریافت برگ تشخیص مالیاتی سال مالی 97 هستند. شنیده‌ها حاکی از آن است که امسال مقرر شده از منشأهای جدیدی از شرکت‌ها مالیات اخذ شود.
شیوه محاسبه مالیات برای شرکت‌ها چگونه است؟
طبق قانون تجارت و شرکت‌ها و قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت‌های فعال در ایران موظف هستند هر سال 25 درصد از سود پیش از اعمال مالیات خود را به عنوان مالیات به دولت بپردازند. در این میان شرکت‌های بورسی و فرابورسی از معافیت‌های ویژه‌ای برخوردار می‌شوند.
شرکت‌های بورسی 10 درصد روی نرخ مالیات مشمول تخفیف می‌شوند و چنانچه سهام آزاد شناور شرکتی بورسی بیش از 20 درصد کل سهام باشد، این تخفیف مالیاتی دو برابر می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، نرخ مالیات برای شرکت‌های بورسی 22.5 درصد و برای شرکت‌های بورسی دارای سهام آزاد شناور بیش از 20 درصد، برابر 20 درصد محاسبه می‌شود.
تخفیف اعمال شده بر نرخ مالیات شرکت‌های فرابورسی نیز، نصف تخفیف برای شرکت‌های بورسی است. به عبارتی شرکت‌های فرابورسی باید 23.75 درصد از سود قبل از مالیات خود را به عنوان مالیات به دولت بپردازند و شرکت‌های فرابورسی که سهام آزاد شناورشان بیش از 20 درصد کل سهام باشد، 22.5 درصد از سود پیش از کسر مالیات را پرداخت میکنند.
سود ناشی از فرآیند صادرات هم، معاف از مالیات است. در واقع لازم نیست شرکت‌ها بابت سودی که از محل صادرات کالا و خدمات کسب میکنند، مالیاتی پرداخت کنند. علاوه بر این موضوع، سه درآمد عمده دیگر شرکت‌ها نیز معاف از مالیات است که این سه درآمد و سود عبارتند از: سود اوراق مشارکت و واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سود ناشی از سپرده‌گذاری بانکی و در آخر سود ناشی از سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها.
چرا سود ناشی از سرمایه‌گذاری در سهام معاف از مالیات است؟
دلیل اصلی معافیت مالیاتی سود ناشی از سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها، جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف است. به عبارت دقیق‌تر، از آنجا که شرکت‌های سهامی قبل از آنکه سودی تقسیم کنند مالیات آن پرداخت کرده‌اند، لازم نیست سهامداران شرکت بابت سود نقدی که دریافت میکنند مالیات مضاعفی پرداخت کنند.
اما نقل و انتقال سهام، مانند نقل و انتقال سایر دارایی‌های سرمایه‌ای مشمول مالیات مقطوع هستند. به طور کلی تا پیش از بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی، سهامداران اعم از حقیقی و حقوقی تنها به ازای نقل و انتقال سهام مالیاتی جزئی (0.5 درصد از ارزش معامله) پرداخت می‌کردند. اما حالا قرار است بابت افزایش ارزش دارایی‌های سهامی مالیاتی جدیدی از شرکت‌ها اخذ شود.
بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی
طبق بخشنامه جدیدی که قرار است ملاک تشخیص مالیات شرکت‌ها قرار بگیرد، از این به بعد قرار است شرکت‌ها بابت افزایش ارزش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت مالیات پرداخت کنند.
به طور کلی سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت شرکت‌ها شامل سه حوزه است. این سه حوزه شامل سپرده‌گذاری در بانک‌ها، سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و در نهایت سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌ها می‌شود. تا پیش از انتشار بخشنامه جدید، درآمد هر سه حوزه مذکور معاف از مالیات بود و تنها بابت نقل و انتقال سهام شرکت‌ها، مالیاتی مقطوع و جزئی در نظر گرفته شده بود.
حالا طبق این بخشنامه، شرکت‌ها موظف می‌شوند بابت افزایش ارزش سهام شرکت‌های سرمایه‌پذیر خود، مالیات پرداخت کنند. طبق بند الف این بخشنامه، درآمد ناشی از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت شرکت‌ها (که عمدتا به سهام کنترلی و مدیریتی اختصاص دارد) همچنان معاف از مالیات باقی خواهد ماند. افزایش ارزش این دارایی‌ها نیز کما فی السابق مشمول مالیات نیست.
اما در بند 2، بخش ب این بخشنامه آمده است: «در خصوص سرمایه‌گذاری‌های جاری (اعم از سریع‌المعامله و سایر سرمایه‌گذاری‌های جاری) که به ارزش بازار یا خالص ارزش فروش در دفاتر منعکس می‌شود، خالص افزایش سرمایه‌گذاری‌های مذکور به عنوان درآمد، مشمول مالیات است و در صورت زیان با توجه به تبصره 2 ماده 147 قانون مالیات‌های مستقیم، زیان مذکور قابل پذیرش نخواهد بود. در ضمن افزایش ارزش سرمایه‌گذاری تا سقف کاهش ارزش قبلی همان سرمایه‌گذاری (در صورتی که در سنوات قبل هزینه کاهش ارزش آن در محاسبه خالص افزایش سرمایه‌گذاری‌های آن دوره منظور نشده باشد) مشمول مالیات نخواهد بود».
به زبان ساده، در بخش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت شرکت‌ها، چنانچه ارزش پرتفوی متعلق به شرکت با توجه به روند بازار افزایش یابد، شرکت موظف است در پایان سال مالی، مالیات این افزایش ارزش را پرداخت کند. در واقع بدون آنکه یک دارایی فروخته شده باشد و از قِبَل آن نقدینگی به شرکت وارد شده باشد، شرکت موظف است مالیات آن را پرداخت کند.
