کشورهای اروپایی هنگام راه‌اندازی ساز و کار موسوم به «اینستکس» آن را «هویجی» (مشوق) برای ترغیب ایران به ماندن در توافق هسته‌ای برجام معرفی می‌کردند.
اکنون که ایران مشخص کرده فرصت اروپا برای وعده‌های لفظی به پایان آمده و وقت اقدام عملی فرا رسیده است کشورهای اروپایی ظاهراً قصد دارند ساز و کاری که قرار بوده به عنوان مشوق عمل کند را به یک ابزار فشار جهت منصرف کردن تهران از اقدام برای استفاده از حقوقش در کاستن از تعهدات برجامی تبدیل کنند.
یک دیپلمات اروپایی روز پنجشنبه به خبرگزاری رویترز گفته در صورتی که در پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای برجام تردید وجود داشته باشد این کشورها «اینستکس» را راه‌اندازی نخواهند کرد.
این دیپلمات گفت: «اگر در پایبندی آنها [به برجام] تردید وجود داشته باشد ما دکمه بله را فشار نخواهیم داد.»
رویترز نوشته وزارت خارجه فرانسه هم روز چهارشنبه گفته عملیاتی شدن اینستکس مبتنی بر «پایبندی کامل ایران به تعهداتش ذیل برجام» خواهد بود.
برونو لومر»، وزیر دارایی فرانسه روز پنجشنبه باز هم برای انجام اولین معامله در چارچوب کانال تجاری «اینستکس» وعده داد و گفت اولین معامله در چارچوب این کانال در آستانه انجام، ظرف روزهای آینده است.
دو دیپلمات اروپایی در گفت‌وگو با رویترز مدعی شدند با آنکه معامله‌های احتمالی شناسایی شده‌اند هنوز برای پیش رفتن خیلی زود است، زیرا هنوز ریزکاوی‌ها (Due diligence) در جریان هستند و طرف ایرانی راه‌اندازی شرکت هم‌ارز اینستکس را برای تسهیل معاملات تکمیل نکرده است.
انگلیس، آلمان و فرانسه، به عنوان سه کشور اروپاییِ طرفِ توافق هسته‌ای با ایران، از ۱۱ بهمن‌ماه سال گذشته ساز و کار موسوم به «اینستکس» برای تسهیل مبادلات تجاری با ایران را راه‌اندازی کردند.
اینستکس از کنار هم قرار گرفتن حروف ابتدایی عبارت «Instrument in Support of Trade Exchange» در زبان انگلیسی به معنای «ابزاری برای حمایت از مبادلات تجاری» تشکیل شده است.
این نهاد در فرانسه ثبت شده و مقر آن در پاریس است. اداره آن بر عهده آلمان است و انگلیس هم به عنوان سهامدار در آن مشارکت دارد. ریاست این کنسرسیوم اقتصادی را «پر فیشر»، مدیر سابق کومرتس‌بانک آلمان بر عهده دارد.
اروپایی‌ها ثبت این کانال ویژه را با تأخیر فراوان آغاز کرده و از وعده‌های اولیه برای پوشش دادن مبادلات نفت با ایران عقب‌نشینی کرده‌اند. اینستکس قرار است در مراحل اول مبادلات مربوط به مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی را پوشش دهد.
رویترز نوشته کشورای اروپایی یک نظام پیشرفته پرداختی ایجاد کرده‌اند که به زودی می‌تواند امکان انجام برخی تراکنش‌های کوچک را فراهم کند. حتی در این صورت هم این نظام تنها محدود به معامله محصولاتی مانند اقلام دارویی و غذا خواهند بود که مشمول تحریم‌های آمریکا نیستند.
مقام‌های ایران بارها گفته‌اند که اینستکس تنها در صورتی قابل قبول خواهد بود که بتوان از آن برای فروش نفت یا عرضه تسهیلات اعتباری استفاده کرد.
«حسن روحانی»، رئیس‌جمهور ایران در سخنانی روز چهارشنبه اینستکس را اقدامی نمایشی دانست و گفت: «امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.»
ایران دوشنبه (۱۰ تیرماه) اعلام کرد ذخائر اورانیوم ۳.۶۷ درصدی این کشور در واکنش به خروج آمریکا از برجام و قصور کشورهای اروپایی در محقق کردن وعده‌های خود برای جبران تبعات اقتصادی این اقدام از سقف ۳۰۰ کیلوگرم عبور کرده است.
