برنامه آمریکا برای تحریم نفت ایران همچنان ادامه دارد و شدت می‌یابد. تحلیلگران می‌گویند این تحریم‌ها در راستای تقلیل نقش ایران در قیمت‌گذاری نفت در جهان است تا ایران در نهایت به فروشنده دسته چندم نفت جهان تبدیل شود؛ بدین ترتیب که با تحریم‌های آمریکا، ایران در شیبی نزولی به نقطه‌ای برسد که خریداران نفت، او را به عنوان آخرین گزینه فروش نفت به حساب بیاروند و از این مسیر تاثیرگذاری ایران در بازارهای جهانی به تدریج کاسته شود. از سوی دیگر ایران در تلاش است از راه‌های مختلف همچون اثرگذاری در نشست اوپک یا دیپلماسی با کشورهای خریدار نفت و همچنین گسترش فعالیت نظامی در تنگه هرمز، مقابل آمریکا ایستادگی کند.
اویل پرایس نیز در گزارشی به روش‌های ایران برای دور زدن مسیر‌های اصلی نفتی جهان در دوران تحریم‌ها اشاره کرده و با تاکید بر سردرگمی بازارهای جهانی از نتیجه درگیری‌های ایران و آمریکا نوشته است: دولت ترامپ کمپین فشاری علیه تهران به راه انداخته و در آخرین تحرکات خود قرار است ریاست نشست شورای امنیت درباره ایران را بر عهده بگیرد. ایران به طور سنتی تهدید خود را در مورد بستن تنگه هرمز تکرار کرده است. با این حال زیر نظر رادار‌های بین المللی، ایران در حال ساخت زیرساخت‌های جدید خود برای دور زدن مسیر‌های اصلی و یافتن آلترناتیو‌هایی برای صادرات نفت خود از جزایر خارگ و لاوان است.
مشکل جزیره خارک چیست؟
جزیره خارک یکی از مجرا‌های خروجی اصلی برای نفت ایران است که ۹۰ درصد نفت صادراتی این کشور از آن عبور می‌کند. این جزیره درست در مقابل کویت در بخش شمالی خلیج فارس واقع شده که به شدت در معرض تهدیدهای نظامی است. علاوه بر عربستان سعودی که در مسیر واقع شده، نفتکش‌های ایرانی باید از میان دو پایگاه آمریکایی العدید در قطر و الظفر در امارات عبور کنند. اینکه صادرات نفت ایران به صفر برسد بسیار بعید به نظر می‌رسد، اما این میزان به طور فاحشی کاهش خواهد یافت.
برای مثال، ایران به ناوگان دریایی خود به عنوان حامل‌های اصلی نفت خام وابسته خواهد شد چرا که کشتی‌های اصلی‌ای که نفت ایران را حمل می‌کردند یونانی‌ها بودند که ۴۰ درصد ناوگان و کشتی‌های ایران را تشکیل می‌دهند.یونانی‌ها در شرایط کنونی به طور فزاینده از ادامه معاملاتشان با ایران سر باز زده‌اند.
اگر ایران تنگه هرمز را ببندد چه اتفاقی خواهد افتاد؟
این اتفاق بسیار بعید به نظر می‌رسد. در وهله نخست، اینکه ایران کنترل کامل تنگه را در دست داشته باشد؛ تقریبا غیرممکن است. کشورهای دیگری نیز در اطراف تنگه قرار دارند؛ امارات در صورتی که ایران اقدامی یکجانبه انجام دهد بیکار نخواهد نشست. به ویژه با توجه به اینکه آمریکا در این کشور پایگاه هوایی دارد. دلیل استراتژیک اینکه چرا ایران چنین اقدامی نخواهد کرد، مسائل نظامی ایران است. ایران راه‌هایی را برای دور زدن تحریم فروش اسلحه در دهه‌های گذشته پیدا کرده، اما سلاح‌های ایران در مقایسه با دشمنان و رقبایش قابل مقایسه نیست.
موفقیت ایران منوط به زیردریایی‌های روسی است که در دهه ۱۹۹۰ ساخته شده یا موشک‌هایی که توسط چینی‌ها طراحی شده و زیردریایی‌های کوچکی که از کره شمالی خریداری کرده است. این ابزار‌ها در یک جنگ تمام عیار استفاده کوتاه مدتی خواهند داشت. ایران تنها زمانی سراغ گزینه مسدود کردن تنگه هرمز خواهد رفت که وضعیت به سمت تهدید امنیت فیزیکی پیش برود.
مرکز ثقل صادرات نفت کجاست؟
حسن روحانی در ماه سپتامبر اعلام کرده که ایران در حال انتقال زیرساخت‌های صادرات نفت خود به سمت خلیج عمان و به دور از خلیج فارس است. بندر جاسک که تهران قصد ایجاد ترمینال‌های نفتی برای ایجاد ظرفیت صادرات در آن را دارد در مرحله اول به ظرفیت ۱ میلیون بشکه نفت در روز رسیده است. این میزان باید به ۱۰ میلیون بشکه ذخیره نفتی در اطراف جاسک ارتقا یابد.
در صورت عدم اختلال در پروژه، مرحله دوم شامل ایجاد دو پالایشگاه در اطراف بندر و ذخیره‌سازی ۳۰ میلیون بشکه (معادل ظرفیت جزیره خارک) است. این پروژه تا سال ۲۰۲۱ باید به اتمام برسد و هزینه برآورد شده آن ۲ میلیارد دلار است. این وظیفه سنگینی برای ایران خواهد بود.
مشکل اصلی ایران یافتن سرمایه‌گذار برای تامین خطوط لوله برای انتقال مجدد همه لوله‌های نفتی سنتی است که ۶۰۰ میلیون دلار هزینه خواهد داشت. در این زمینه ایران به فناوری‌های خارجی و تولید کنندگان خارجی وابسته است.
روسیه وچین می‌تواند این هزینه را تامین کنند، اما تحت تهدید تحریم‌های غرب علیه فعالیت‌های نفتی ایران خواهند بود در نتیجه توافق‌های بعدی باید برای آن‌ها بسیار سودآور باشد تا بپذیرند.
در نتیجه تا کنون تنها کمپانی‌های ایرانی نسبت به ساخت ترمینال نفتی در بندر جاسک اعلام آمادگی کرده‌اند. این درست است چرا که جزیره خارک به استان‌های نفت خیز ایران در جنوب بسیار نزدیک است. با اینکه برخی مقامات ایران مدعی اند که جابجایی ترمینال نفتی به دریای عمان هزینه‌ها را کاهش خواهد داد، این اتفاق نمی‌افتد.
بدون توجه به هزینه و امکان ساخت این بندر، از زاویه دید سیاست‌های انرژی ایران و با توجه به فضای داغ ژئوپلتیک، این کار بسیار زمان بر است.
با استفاه از ساخت جزیره جاسک، خطرات نظامی‌ای که متوجه جزیره خارک است کاهش خواهد یافت. از همه این‌ها مهم‌تر اینکه هم اکنون یک پایگاه نیروی دریایی بسیار کاربردی در بندر جاسک ساخته شده است.
از سوی دیگراین پروژه ناگزیر با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران خارجی در مرحله چانه‌زنی هستند، به تاخیر خواهد افتاد و هزینه‌هایش بالا خواهد رفت.
در صورت یک تغییر ناگهانی در دولت ایران که به روی کار آمدن رادیکال‌ها به جای حسن روحانی میانه رو بینجامد، حمایت سیاسی از این پروژه افزایش خواهد یافت. درصورت عدم وجود جنگی مخرب، راه اندازی فاز اول در اواسط ۲۰۲۰ معقول به نظر می‌رسد، اما تا آن زمان ایران باید جزیره خارک را تحمل کند.
