علی اکبر ولایتی به عنوان نماینده رهبر انقلاب و رئیس جمهور به روسیه سفر کرده و از جمله اهدافی که برای این سفر عنوان کرده رساندن پیامی از ایران به ولادیمیر پوتین و برگزاری نشست هایی در خصوص آن است. صرف سفر ولایتی به روسیه دارای اهمیتی بسیار است، چه رسد که این سفر چند روز قبل از سفر دونالد ترامپ به هلسینکی و دیدار با پوتین صورت می گیرد و همزمان با سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به روسیه صورت گرفته باشد. هدف از سفر نتانیاهو به روسیه که تقریبا مشخص است ، عبارت است از «تلاش برای متقاعد کردن روسیه به خروج نیروهای ایران از سوریه». اما در خصوص هدف از دیدار ترامپ – خصوصا بخش ایرانی این هدف – قرائت های مختلفی وجود دارد، یک قرائت بر آن است که ترامپ به دنبال این است که رضایت کامل روسیه «با اعلام مواضع ضد ایرانی توسط پوتین» را به دست آورد و در عین حال «امتیازات فراوانی در خصوص قضیه کریمه، تحریم های اروپا به روسیه بدهد»، یک قرائت معتقد است که ترامپ به دنبال جدایی از اروپا و ایجاد موازنه قدرتی جدید در نظام بین الملل به ضرر اروپا برای به حاشیه راندن قاره سبز از مناسبات بین المللی است و ... .
غرب در مورد روسیه چگونه می اندیشد؟
پوتین در حالی روسیه را به کانون توجهات و دیپلماسی بین المللی تبدیل کرده است که کمتر کسی گمان می برد ترامپ برای پیشبرد اهداف خود در منطقه مجبور به عبور از کانال پوتین شود. رابطه غرب با پوتین رابطه ای چند لایه و پیچیده شده است. در حالی که اروپای غربی به رهبری آلمان تلاش می کند روسیه را از معادلات مربوط به حضور در صحنه بین المللی کنار بزند، اروپای شرقی شدیدا تحت تاثیر روسیه است. روسیه توانسته کریمه را به خاک خود منضم کند. در حالی که بسیاری از کشورهای غربی این اقدام پوتین را تقبیح کرده اند، اما در عین حال از اتخاذ تصمیمی که پوتین را از انجام این کار بازدارد نیز ناتوان بوده اند. در گام بعدی پوتین نیروهای خود را با توان هوایی کشورش به سوریه اعزام کرد و یکی از موانع فروپاشی نظام سیاسی قانونی مستقر در سوریه شده است. یکی دیگر از مهمترین اقداماتی که پوتین ترتیب داده است این بوده که مانع از استقرار مستحکم ناتو در غرب روسیه و شرق اروپا برای از بین بردن موازنه قدرت به ضرر روسیه شده است. به این ترتیب غرب به خوبی از توان عملیاتی روسیه برای به وجود آوردن محیط جدید عملیاتی با خبر است و می داند برای اینکه بتواند معادلات را به سمتی ببرد که می خواهد، باید روسیه را قانع کند.
محیطی که جدیدا آمریکا ترسیم کرده
در این فضا محیطی که آمریکایی ها جدیدا ترسیم کرده اند، محیطی بوده است که از یک سو تلاش می کند مسئله شبه جزیره کره را به طور کلی حل کند، هژمونی خود را در خاورمیانه تثبیت کند، وابستگی کشورهای دیگر در خصوص امنیت را به آمریکا کمتر کند، کشورهای دیگر را وادار به پرداخت هزینه های حمایت آمریکا از آن ها کند، از برجام خارج شده و به دنبال از بین بردن قدرت نفوذ ایران در منطقه با استفاده از «امنیتی سازی» و «تحریم های بین المللی و نه یک جانبه» است و ... . در این فضا آمریکا باید روسیه را قانع کند که منافع این کشور را در نظر بگیرد و در عین حال از روسیه امتیازاتی را می خواهد. همانطور که گفته شد در خصوص ایران موضوع این است که آمریکایی ها به دنبال از بین بردن هژمونی ایران با استفاده از «امنیتی سازی» تهران از یک سو و اعمال «تحریم های بین المللی و نه یک جانبه علیه ایران»هستند.
ترامپ می داند برای رسیدن به این دو موضوع بدون همگامی و همراهی اروپا و روسیه موفق نخواهد شد. نشست ناتو که محیطی برای تنش بین ترامپ و اروپایی ها بوده، با فشار ترامپ بر اروپایی ها رو برو شده است. این فرضیه وجود دارد که ترامپ به اروپایی ها گوشزد کرده است که آن ها باید در خصوص ایران امتیازاتی بدهند تا آمریکا از این سازمان خارج نشود و کماکان به حمایت از کشورهای این سازمان از جمله آلمان ادامه دهد. وضعیت اروپا برای ترامپ مشخص است، همانطور که تاکنون نیز وضعیت اروپا مشخص بوده است، اروپا در عین حالی که تلاش می کند خود را در ظاهر مخالف تصمیمات آمریکا در موضوع برجام و ایران نشان دهد، مسیری خلاف آنچه آمریکا می گوید را طی نکرده است. به همین دلیل خیال دونالد ترامپ از اروپا راحت است، خصوصا اگر مسئله تهدید آن ها به «امتیاز دهی در صورت همکاری آمریکا در موضوعاتی شبیه به تعرفه های تجاری و ناتو» نیز مطرح باشد.
برای ترامپ یک مسئله بسیار مبهم است و آن نیز موضع روسیه است. روسیه در سال های گذشته – خصوصا در مسائل منطقه ای – رویکردهایی را اتخاذ کرده است که با ایران مشترکاتی را داشته است. خصوصا در موضوع سوریه، روسیه یکی از موانع فروپاشی نظام سیاسی در این کشور بوده است. همچنین روسیه در سال های اخیر تلاش کرده تا چهره مخدوش شده خود نزد ایرانیان به واسطه رای مثبت به قطعنامه های شورای امنیت و تحریم ها علیه ایران را با حمایت از مواضع ایران جبران کند. ترامپ از این مواضع اخیر روسیه با خبر است و همین موضوع سبب شده است تا در شرایط کنونی روسیه کانون توجهات و دیپلماسی قرار گیرد.
سفر بازدارنده یا استراتژیک؟
با توجه به این شرایط دو فرضیه در خصوص سفر دکتر ولایتی به روسیه وجود دارد؛ یکی اینکه این سفر حالت بازدارندگی دارد و مشاور عالی رهبر انقلاب در حال انتقال پیام به منظو جلوگیری از تاثیرگذاری ترامپ بر روی پوتین در خصوص ایران و برای ممانعت از اعمال تصمیمی علیه ایران در سوریه است. دوم اینکه این سفر اساسا ماهیتی استراتژیک دارد و تقارن آن با سفر نتانیاهو به روسیه و دیدار هفته آینده ترامپ با رئیس جمهور این کشور، تصادفی است و این سفر در راستای اهداف از پیش تعریف شده جمهوری اسلامی در رابطه با سوریه تعریف می شود.
اگرچه سفر دکتر ولایتی را بایستی در قالب استراتژیک تعریف کرد، اما آن چه به نظر می رسد این است که این سفر از ماهیت بازدارنده ای نیز برخوردار است. پیام هایی که از ناحیه آمریکا و اسرائیل در حال مخابره است و تلاش این دو برای تغییر معادله بازی در خاورمیانه و تلاش برای از بین بردن نفوذ ایران، مسائل مهمی هستند که با توجه به پیشنهادات وسوسه انگیزی که اسرائیل از جانب غرب برای روسیه آورده و ترامپ نیز مستقیما هفته بعد از آن رونمایی خواهد کرد، این سفر را بازدارنده تر کرده است.
