امروزه گردشگری به مهم‌ترین صنعت اشتغال‌زای دنیا تبدیل شده است و اکثر کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که برای توسعه اقتصادی، فرهنگی و حتی بین‌المللی خود نیاز به ارتقا و توسعه گردشگری خود دارند.
گردشگری به‌دلیل ارتباط و نزدیکی با سایر حوزه‌ها به‌طور مستقیم و غیر مستقیم بر فرهنگ، اقتصاد و روابط دیپلماتیک کشورها تاثیر می‌گذارد.
در سال‌های اخیر صنعت گردشگری به موتور توسعه کشورها تبدیل شده است. چراکه به‌عنوان مهم‌ترین صنعت در ایجاد اشتغال و درآمدزایی پای خود را در برنامه‌های سیاستی کشورها باز کرده است.
بانظر به ساختار مدیریتی کشورها در دهه‌های اخیر، شاید تغییر جهت برنامه‌ها و سیاست‌های دولت‌ها براساس توسعه گردشگری هستیم.
اغلب کشورها با هدف‌گذاری و اعمال قوانین تشویقی و حمایتی در جهت رشد این صنعت در حرکت هستند.
در این میان ایران نیز با داشتن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی غنی پتانسیل تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری جهان یا آسیا را دارد.
اما متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل فراهم نبودن بستر کافی برای جذب گردشگران خارجی، در توسعه گردشگری و افزایش شمار گردشگران ورودی به کشور موفق نبوده‌ایم.
گردشگران خروجی دو برابر گردشگران ورودی به کشور
براساس اعلام معاون گردشگری کشور در سال 96، 9 میلیون گردشگر از کشور خارج شده‌اند که نیمی از آنان گردشگر زیارتی و به‌ویژه زائران حسینی بوده‌اند.
این درحالی است که در همین سال تنها 5 میلیون و 200 هزار نفر گردشگر به کشور وارد شده‌اند.
این آمار نشان از عدم موفقیت سیاست‌های کشور در حوزه گردشگری خارجی و توسعه این صنعت دارد.
ازسویی به‌گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، خروج سالانه 9 میلیون گردشگر از کشور زیبنده نبوده و حکایت از ضعف صنعت گردشگری کشورمان دارد.
شکست دولت یازدهم در توسعه صنعت گردشگری
بر پایه آمارهای منتشر شده، تعداد گردشگران ورودی به کشور در سال 1394 به حدود پنج میلیون و 200 هزار نفر بوده است. این رقم در سال 95 نیز افزایش نداشته و حدود 5 میلیون نفر باقی مانده است.
این‌در حالی است که زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی، شعار برنامه ویژه این دولت برای توسعه گردشگری گوش همه را پر کرد اما براساس آمارها، در دولت وی صنعت گردشگری رشد چشمگیری نداشته و چندین سال است روند ثابتی را پیش گرفته است.
برجام رویایی ناکاک برای توسعه صنعت گردشگری
از سال 92 و با آغاز به‌کار دولت روحانی، همواره بهانه دولت برای توجیه ضعف صنعت گردشگری کشور به‌ویژه در جذب گردشگر خارجی، تحریم‌های بین المللی، نگاه امنیتی و سیاسی به گردشگران خارجی و کاهش سطح تبادلات فرهنگی میان ایران و سایر کشورها بود.
عوامل یا به‌تعبیری دیگر بهانه‌هایی که دولت حل آن‌ها و توسعه گردشگری کشور را تنها در تحقق رویای پوچ برجام می‌دید.
به‌اعتقاد مسئولین دولت یازدهم، دولت تدبیر و امید با اتخاذ دیپلماسی تعامل گرا، امضا و اجرای توافقنامه برجام و توسعه روابط بین المللی ایران پس از آن، باعث اصلاح و تغییر نگرش جهانی به ایران خواهد شد.
به‌عقیده دولت یازدهم با تحقق برجام ایران بار‌دیگر در کانون توجهات و روابط بین المللی قرار خواهد گرفت و این امر موجب رشد چشم‌گیر گردشگری خارجی کشور خواهد شد.
اما علی‌رغم امید‌ها و وعده‌های دولت برای توسعه گردشگری آن هم در راستای تحقق برجام، از زمان انعقاد این تفاهم‌نامه شاهد رشد چشمگیری در رشد گردشگری خارجی نبوده‌ایم. حتی می‌توان گفت که این تفاهم‌نامه عملا برای صنعت گردشگری ایران هیچ سودی نداشته است.
درحال حاضر نیز با خروج طرف توافق از برجام، هالهٔ امید دولت برای کمک برجام به توسعه صنعت گردشگری کشور عملا نابود شده است.
در این‌باره نیز مرتضی رحمانی موحد، معاون گردشگری وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفته بود: توافق هسته‌ای در بخش‌های مختلف بسیار موثر است و در بخش گردشگری باعث افزایش ورود گردشگران خارجی به ایران خواهد شد.
در طی سال‌های گذشته سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری همواره محل تغییر و تحولات متعدد مدیران بوده است و به فواصل کوتاه مدت چندین‌بار دستخوش جابه‌جایی‌های سیاسی شده است.
در هر دوره نیز مدیران و دولت وعده‌های متعدد برای ارتقا صنعت گردشگری داده‌اند اما با توجه به آمار به‌نظر می‌رسد که این راه‌ها چندان کارساز نبوده است.
آبان ماه سال 96 نیز علی‌اصغر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی از تدوین سند جامع حمایت از گردشگری در آینده نزدیک خبر داده بود. سندی که می‌تواند در توسعه صنعت گردشگری کشور موثر باشد، اما حال با گذشت بیش از 6 ماه از وعده وی هنوز خبری از تدوین این سند نیست.
تاج برتری در صنعت گردشگری بر سر کشور ترکیه
در سال‌های کشورهای همسایه ایران همچون ترکیه، مالزی و دبی از نظر رشد صنعت گردشگری، روند روبه رشدی را درپیش داشته‌اند به طوریکه تقریبا می‌توان گفت کشور ترکیه به یکی از قطب‌های گردشگری در میان کشورهای آسیایی تبدیل شده است.
بیش از چهار دهه است که ترکیه مقوله گردشگری را در برنامه‌های توسعه پنج ساله خویش گنجانده است.
این کشور با سیاست‌گذاری و وضع برنامه‌های ویژه در زمینه گردشگری، توانسته گام‌های موفقی در این زمینه بردارد.
یکی از مهم‌ترین سیاست‌های این دولت، تاکید بر نقش دولت ترکیه در رشد صنعت گردشگری در کنار حمایت و وارد کردن بخش خصوصی برای مشارکت در این حوزه است.
اختصاص زمین به هتل‌سازان ترکیه، سیاست تشویقی موفق این کشور
اما از جمله مهم‌ترین اقدامات دولت ترکیه در جهت ارتقا صنعت گردشگری اعمال سیاست‌های تشویقی برای گردشگران خارجی و فعالان این صنعت بوده است.
به‌عنوان مثال کشور ترکیه برای توسعه صنعت هتل‌داری خود اقداماتی از جمله تخصیص زمین برای ساخت هتل به سرمایه‌گذاران با اجاره بهای اندک به مدت 49 سال بود که موجب تشویق سرمایه‌گذاران برای ورود به این عرصه بسیار موثر بوده است.
ازسوی دیگر معافیت فعالین این صنعت از پرداخت مالیات و یا پرداخت آن با شرایط خاص نیز از مهم‌ترین اقدامات این کشور بوده است که موجب افزایش فعالیت سرمایه‌گزاران این صنعت و توسعه شده است.
گاهش قیمت بلیط هواپیما ابتکاری دیگر برای جذب گردشگران
قیمت بلیط هواپیما یکی از عواملی است که می‌تواند در میزان گردشگر ورودی به کشور نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.
در سال 2013 کشور ترکیه طی اقدامی تصمیم به پرداخت بخشی از هزینه سوخت هواپیماهای حامل گردشگران ایرانی و روسی گرفت.
این امر در آن سال تاثیر چشمگیری در ورود گردشگران به ترکیه داشت. به‌طوری که در آن سال تنها 4 میلیون و 500 هزار نفر گردشگر روسی به ترکیه سفر کرد.
در سال‌های اخیر کشور ترکیه توانسته با اعمال سیاست‌های تشویقی ذکر شده، تعیین مقررات راه‌اندازی مراکز گردشگری، حمایت و حفاظت از مناطق آسیب پذیر و تأمین مالی پروژه‌های بزرگ توانسته پرچم‌دار کسب درآمد از صنعت گردشگری باشد.
مالزی، پیروز میدان رقابت کشورها در صنعت گردشگری
مالزی نیز یکی دیگر از کشورهای آسیایی است که به‌عنوان یکی از پرطرفدار‌ترین کشورها برای گردشگران بوده و در طول سال‌های اخیر صنعت گردشگری آن بسیار موفق عمل کرده است.
این کشور علاوه بر داشتن جاذبه‌های طبیعی و مذهبی همچون سواحل و طبیعت مطلوب و مساجد زیبا، به‌دلیل تمرکز به گردشگری حلال و داشتن بستر‌های مناسب گردشگری به ویژه برای سفرهای خانوادگی، توانسته سیل گردشگران خارجی زیادی را به خود جذب کند.
اما مهم‌ترین عواملی که موجب ارتقا سطح صنعت گردشگری در کشور مالزی شده است، سیاست‌های وزارت توریست این کشور است.
وزارت توریست این کشور با انجام اقداماتی همچون جذب توریست از طریق تبلیغات، بازاریابی، ایجاد دفا‌تر نمایندگی خارجی، جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی در پروژه‌های گردشگری و ارتقای سهم بازار مالزی در برگزاری سمینار‌ها و همایش‌های بین المللی و مسابقات بین‌المللی ورزشی توانسته در رقابت کشورها برای جذب گردشگر پیروز میدان باشد.
کاهش قیمت‌ها، سیاست تشویقی دولت مالزی برای جذب گردشگران خارجی
اما از مهم‌ترین علل موفقیت کشور مالزی در صنعت گردشگری سیاست‌های دولت آن در جهت کاهش قیمت‌ها و در نتیجه تسهیل سفر گردشگران به مالزی بوده است.
دولت مالزی با کاهش قیمت بلیط هواپیما‌ها، کاهش هزینه غذا، حمل‌و نقل، بیمه و غیره توجه بسیاری از مسافران دنیا را به‌خود جلب کرده است.
از سوی دیگر علاوه بر اجرای اینگونه سیاست‌های تشویقی، اقدامات مطلوبی در جهت تسهیل اخذ ویزا برای مسافران ایجاد کرده است.
به‌طوریکه اتباع 58 کشور بدون اخذ ویزا می‌توانند به مدت 90 روز در مالزی اقامت کنند. اتباع 100 کشور بدون اخذ ویزا می‌توانند به مدت 30 روز در مالزی اقامت داشته باشند.
به‌علاوه اتباع 4 کشور از جمله ایران نیز می‌توانند بدون اخذ ویزا به مدت 14 روز در مالزی اقامت داشته باشند.
با توجه به آمارهای سالانه گردشگران و برتری کشورهایی همچون ترکیه و مالزی، می‌توان علت موفقیت این کشورها را در اعمال سیاست‌های تشویقی دولت‌ها، سیاست‌گذاری برای ارتقا زیرساخت‌های گردشگری، مشارکت با بخش خصوصی و برنامه‌ریزی برای تبلیغ جاذبه‌های گردشگری در دیگر کشورها دانست.
ازسوی دیگر بهبود سطح هتل‌ها، حمل‌و نقل، مراکز خرید و کاهش قیمت سفر ازجمله رازهای موفقیت در جذب گردشگران خارجی است.
اعمال سیاست‌های تشویقی، نیاز صنعت گردشگری کشور
براساس آمارهای منتشرشده و ضعف گردشگری خرجی ایران، مهم‌ترین نیاز حال حاضر این صنعت کشورمان وضع سیاست‌های تشویقی همچون کشور ترکیه و مالزی است.
کاهش تعرفه و مالیات بر ارزش افزوده هتل‌ها و حمایت هتل‌سازان از مواردی است که در کشور ترکیه اجرایی شد و نتایج خوبی نیز به‌دنبال داشت، این امر می‌تواند با اجرایی شدن در کشورمان نیز در رشد گردشگری خارجی نقش موثری داشته باشد.
ارائه بسته‌های سفر ارزان قیمت برای گردشگران خارجی و تورهای داخلی و کاهش هزینه‌های سفر از جمله هزینه حمل‌و نقل، بیمه و غذا نیز از جمله راه‌کار‌هایی است که در کشورهای دیگر اجرا شده و امتحان خود را پس داده است.
تسهیل شرایط اخذ ویزا یا کاهش قیمت آن نیز از جمله اقدامات موثر در جذب گردشگران محسوب میشود چرا که کشورهای دیگر همچون مالزی نیز توانسته‌اند با انجام این عمل نتیجه مطلوبی به‌دست آوردند.
اما کاهش قیمت بلیط‌های هواپیما نیز از جمله مهم‌ترین اقداماتی است که در صورت انجام گرفتن آن، بسیاری از مسافران را مشتاق به سفر به کشور خواهد کرد.
کشور ازبکستان نیز در سال 96 به‌منظور افزایش جذب گردشگران به و تسهیل سفر مسافران به این کشور، نرخ پرواز برخی از مسیر‌هایش را تا 40 درصد کاهش داد و توانست با این اقدام نتایج خوبی توسعه گردشگری خارجی خود کسب کند.
امیدواریم در سال جدید نیز دولت و سازمان میراث فرهنگی با اعمال سیاست‌های تشویقی مطلوب یا اصلاح سیاست‌های موجود در زمینه گردشگری، به‌نتایج خوبی دست پیدا کنیم و بتوانیم تعادلی را در رقم 9 میلیون گردشگر خروجی و 5 میلیون گردشگر ورودی به کشور به ایجاد کنیم.
