جمهوری آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی برای راهیابی به دریای آزاد به همسایگان خود نیازمند هستند، این جمهوری های تازه استقلال یافته برای انتقال نفت و گاز خود باید از طریق لوله گذاری و ایجاد خطوط لوله، نفت و گاز خود را به دریای آزاد برسانند و فرآورده های خود را از آنجا با نفت کش به بازارهای هدف صادر کنند.
به طور کلی پنج مسیر برای انتقال نفت و گاز حوزه دریای خزر پیش بینی شده است؛ مسیرهای شمالی، غربی، شرقی، جنوب شرقی و جنوبی که می توانند منابع نفت و گاز حوزه دریای خزر را به بازارهای جهانی هدایت کنند.
هرچند برخی اجرای این خط لوله ها را رقابت با ایران و به ضرر کشورمان می دانند ولی بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان نیز از منظر توسعه منطقه به این طرح ها نگریسته و آنها را به نفع ایران ، کل منطقه و جهان قلمداد می کنند.
** عضو هیات علمی دانشگاه : اجرای هر نوع طرح توسعه ای به نفع ایران است
میثم آرائی کلانی ، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور ، از صاحب نظرانی است که معتقد است ، اجرای هر نوع طرح توسعه ای در منطقه، به نفع ایران تمام می شود.
این استاد حقوق بین الملل ، در مورد نقش پروژه های انتقال گاز و نفت منطقه خزر بر ایران ، گفت: روشن است که نمی‌توان در یک زمین باتلاقی خانه‌ای مستحکم ساخت و بر اساس همین استدلال است که نمی‌توان در یک منطقه توسعه نیافته به توسعه دست یافت.
** کشورهای فقیر مانند سیاهچاله اقتصادی عمل می کنند
وی افزود: هر کشور فقیر با سطح توسعه یافتگی کم ، همانند یک سیاهچاله اقتصادی عمل می‌کند که بخش بزرگی از ثروت‌های مناطق پیرامونی خود را در خود فرو برده و نیز روند توسعه یافتگی کل منطقه پیرامونی خود را با چالش اساسی مواجه می‌کند.
آرائی تاکید کرد : توسعه یک مفهوم دولتی و سیاسی نیست، بلکه با قاطعیت می توان گفت توسعه یک مفهوم انسان‌محور است که اثر مستقیم آن را می‌توان در جمعیت حاضر در سرزمین یک کشور مشاهده کرد.
وی افزود: بر همین اساس است وضعیت توسعه کشورها در حاشیه مرزهای کشورهای دیگر شبیه به کشورهای همسایه میشود.
** توسعه پایین استانی های شرقی متاثر از کشورهای پیرامونی است
این استاد دانشگاه در خصوص سطح پایین توسعه استانهای شرقی کشور، گفت : شاید پذیرش این واقعیت دردناک باشد که حاشیه نشینان غربی ایران ثروت و تکنولوژی را وارد و در مقابل بخش تاثیرگذاری از حاشیه نشینان شرقی فقر و مواد مخدر وارد میکنند.
آرائی تصریح کرد : بخواهیم یا نخواهیم وضعیت اقتصادی و سطح توسعه یافتگی پاکستان، افغانستان و ترکمنستان بر مناطق شرقی ایران به شدت اثرگذار است.
وی افزد: تا زمانی که این کشورها محصولی جز فقر ندارند ، صادراتی جز فقر و تبعات آن به ایران نخواهند داشت ، بنابر این نمی‌توان خط لوله‌ها و یا هر طرحی که منتج به خلق ثروت در کشورهای همسایه می شود را یک خطر برای ایران به حساب آورد.
** اجرای طرح های اقتصادی در کشورهای همسایه ، منجر به ورود ثروت به ایران می شود
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور اضافه کرد: حتی می‌توان با آینده‌نگری و ژرف‌اندیشی طرح‌های این چنینی را یک فرصت تاریخی برای جمعیت‌های ساکن در استانهای همجوار این کشورها به حساب آورد.
آرائی گفت : فراموش نکنیم که فقر اقتصادی منتج به خلق تفکرات افراطی می شود و در عمل آسیب‌های جبران ناپذیری را به ایران وارد می کند.
وی افزود: هر اتفاقی که منجر به ورود ثروت و خلق سرمایه در مناطق پیرامونی ایران شود، می‌تواند یک پدیدار میمون و مبارک برای اقتصاد بخش خصوصی ایران به حساب آید حتی اگر به صورت مستقیم و یا کوتاه مدت بخش های اقتصادی ایران در آن طرح‌ها حضور نداشته باشند.
** 76 درصد تولید ناخالص داخلی درنیمه غربی کشور تولید می شود
مدیر موسسه بین المللی مطالعات دریای خزر گفت : تجربه نشان داده بخش خصوصی و خاصه جمعیت حاشیه نشین سهم مهمی از درآمد خود را از کشور همسایه وارد میکنند و در نتیجه می‌توان گفت همواره بخش مهمی از درآمد ناخالص داخلی کشورها از کشورهای همسایه وارد می شود.
آرائی با اشاره به اینکه ، توسعه یافتگی در یک کشور به صورت کاملاً مستقیمی اثر خود را بر کشورهای همسایه می‌گذارد، افزود: در چنین وضعیتی می‌توان وضعیت توسعه یافتگی جمعیت ساکن در استانهای مرزی ایران را در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور مقایسه کرد.
وی سپس ادامه داد: نزدیک به نیمی از جمعیت ایران (نزدیک به 39 میلیون نفر) در استانهای مرزی ساکن بوده که در مجموع این جمعیت با 12 کشور مختلف در چهار گوشه ایران همسایه به حساب می‌آیند. نزدیک به 45 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور در استانهای مرزی حاصل میشود که یک مقایسه معنی‌دار نشان می‌دهد بیش از 76 درصد تولید ناخالص داخلی در نیمه غربی کشور تولید میشود.
آرائی گفت: در این میان سهم چهار استان شرقی ایران در مجموع 13 درصد از کل تولید ناخالص داخلی است که فقط شش درصد آن مربوط به خراسان رضوی است اما سهم استانهای شمال‌غربی، غربی و جنوب‌غربی و جنوبی کشور که فارغ از تاثیر معادلات کشورهای شرقی ایران به فعالیت اقتصادی مشغول هستند بیش از 38 درصد از کل تولید ناخالص داخلی است.
وی افزود: این آمار معنی‌دار نشان می‌دهد توسعه یافتگی کشورهای غربی ایران باعث شده است مناطق متمایل و نزدیک به آنها فاصله کمتری با توسعه یافتگی اقتصادی و استانداردهای جهانی داشته باشند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت : باید توجه داشت نزدیک به 11 میلیون نفر از جمعیت کل ایران در چهار استان شرقی ایران ساکن هستند.
آرائی در مورد خط لوله تاپی گفت: نیازهای هند و پاکستان با جمعیتی نزدیک به 5/1 میلیارد نفر در آینده فراتر از آن است که حتی تمامی کشورهای خلیج فارس قادر به پاسخگویی به نیازهای آنها برای انرژی لازم برای توسعه باشند.
وی اضافه کرد:در بدترین حالت ممکن نیز طرح‌های مشابه طرح تاپی نیز به صورت مستقیم به منافع اقتصادی ایران لطمه وارد نمی‌کند و کاملاً هویداست که مانع اصلی و اساسی عدم فروش گاز و نفت به هند و پاکستان در موضوعاتی فراتر و متفاوت از خط لوله تاپی خلاصه میشود که باید به گونه دیگری به دنبال حل آن بود.
وی بار دیگر تاکید کرد که نمی‌توان در یک باتلاق اجتماعی و اقتصادی به توسعه فکر کرد و نمی‌توان به کشورهایی که تهیه آرد گندم چالش‌های اساسی آنها به حساب می‌آید دل خوش کرد.
خلق ثروت در جمهوری آذربایجان با اجرای طرح هایی مانند، «دالان گازی جنوب» ، «خط لوله باکو ، تفلیس و جیهان» و اجرای طرح تاپی در ترکمنستان، افغانستان و پاکستان نه تنها، می‌تواند چرخه پول و ثروت را در منطقه فعال کند، بلکه ایران و جمعیت حاشیه نشین ایران نیز از فواید مستقیم و غیرمستقیم آن بهره‌مند می شوند.
