شمال همان ۲۰ سال پیش که مرحوم هاشمی رفسنجانی کلنگش را بر زمین زد، صدای اعتراض کارشناسان محیط‌زیست را درآورد. در آن زمان بسیاری از تشکل‌های محیط‌زیستی گلایه‌های کارشناسی خود را مبنی بر عبور آزادراه از محیط‌های حفاظت شده اعلام کردند. اکنون اما دغدغه دیگری با عنوان واگذاری اراضی حاشیه‌ای به این معضل اضافه شده و جنگل‌های بکر هیرکانی را با خطر نابودی جدی مواجه کرده است. در صورت واگذاری و بهره‌برداری از اراضی و فروش زمین‌های حاشیه آزادراه تهران ـ شمال که ظاهراً دولت عزم جدی بر اجرای آن دارد، تمامی جنگل‌های هیرکانی در معرض نابودی قرار می‌گیرند. همه این اتفاقات در حالی است که پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی آماده و در شرف ثبت بین‌المللی است.
جنگل‌های هیرکانی یک زیست منطقه در حاشیه جنوبی دریای‌خزر به مساحت ۵۵ هزارکیلومتر مربع است. این جنگل از شرق جمهوری آذربایجان آغاز و تا استان گلستان در ایران امتداد دارد و در ایران مورد حفاظت مشترک سازمان محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی است.
هیرکانی با قدمت ۴۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل‌های جهان به شمار می‌آید و از آن به‌عنوان موزه طبیعی یاد میشود. واژه هیرکان هم شکل یونانی نام گرگان است. جنگل‌های هیرکانی ریه این کشور هستند و منبع آب و تلطیف دمای این کشور محسوب می‌شوند. آزادراه تهران - شمال چه در زمان احداث و چه در زمان بهره‌برداری به محیط‌زیست شکننده شمال کشور آسیب می‌زند، اما کارهایی همانند واگذاری و فروش زمین‌های حاشیه آن نیز تمام اکوسیستم این منطقه را نابود خواهد کرد. طبق مصوبه دو دهه قبل، قرار شده بود که دولت بابت حق و حقوق پیمانکاران به واگذاری زمین‌های حاشیه آزادراه بپردازد که تشکل‌های محیط‌زیستی در مقابل آن ایستادگی کردند و سرانجام دولت سازندگی نیز از برنامه‌های خود عقب کشید و تأکید کرد که دستمزد پیمانکار را پرداخت می‌کند. با احداث این آزادراه تمامی اکوسیستم این منطقه دو تکه شده و شکاف خورده است و دیگر اینکه با عملیاتی شدن طرح واگذاری زمین‌ها به پیمانکار باید منتظر ویلاسازی، رستوران‌سازی، گسترش زمین‌خواری و نابودی جنگل‌ها باشیم.
خطر واگذاری ۳۵ میلیون متر مربع زمین
در این زمینه یک فعال محیط‌زیستی با اشاره به تصمیم خطرناک واگذاری زمین‌های حاشیه آزادراه تهران - شمال گفت: «یکی از مهم‌ترین خط قرمزهای سمن‌ها و تشکل‌های محیط‌زیستی کشور همین موضوع آزادراه تهران- شمال و به‌ویژه از بین رفتن این اکوسیستم طبیعی سرزمین است.»
مسعود امیرزاده تصریح کرد:
«تمامی تشکل‌های محیط‌زیستی کشور نسبت به واگذاری ۳۵میلیون متر مربع از زمین‌ها و بهره‌برداری یا فروش آنها واکنش نشان داده و ایستادگی خواهند کرد؛ واگذاری و فروش زمین‌های حاشیه آزادراه تهران- شمال یکی از خط قرمزهای تشکل‌ها محسوب میشود. اگر قرار باشد این جنگل‌ها را با چنین طرح‌هایی نابود کنیم، فقط عده‌ای زمین‌خوار و زمین‌باز در آینده منتفع خواهند شد؛ واگذاری و سپس فروش زمین‌ها به مثابه فروش اندام‌های حیاتی سرزمین عزیزمان به یک عده پیمانکار است و باید دقت لازم را در این زمینه داشت.»
وی با بیان اینکه در صورت بی‌توجهی دولت به مطالبات زیست‌محیطی باید منتظر نابودی جنگل‌های هیرکانی کشور باشیم، گفت: «رئیس‌جمهور بر خوب بودن محیط‌زیست اذعان کرده، درصورتی‌که باید تأکید کرد که محیط‌زیست فقط با حرف و صحبت مناسب نمی‌شود، بلکه باید آن را حفظ کرد.»
امیرزاده با بیان اینکه این آزادراه با وجود نظر منفی برخی تشکل‌های زیست‌محیطی ساخته شده و تا این مرحله پیش رفته است، گفت: «حالا در ادامه راه ساخت این آزادراه بزرگ، یا دولت پول ساخت را در اختیار دارد و با آن ادامه می‌دهد یا اینکه اگر سرمایه لازم را ندارد چه نیازی به واگذاری و نابودی منابع طبیعی و اندام طبیعی کشور وجود دارد!»
نظرات کارشناسی؟!
وی افزود: «تاوان نبود منابع مادی را نباید اندام‌های طبیعی سرزمین بدهند، بنابراین واگذاری و بهره‌برداری از اراضی هیچ فایده‌ای برای محیط‌زیست کشور به‌دنبال ندارد. شورای هماهنگی تشکل‌ها در اسفندماه در تهران برگزار میشود که مهم‌ترین نکته آن روی مسئله واگذاری زمین‌های حاشیه آزادراه و بهره‌برداری نامناسب از آن است.»
امیرزاده، جنگل‌های هیرکانی را ریه کشور دانست و خطاب به مسئولان ذیربط اظهار کرد: «آیا باید زمین‌ها و جنگل‌ها را برای پول پیمانکار به فروش برسانیم، چرا مسئولان نظرات کارشناسان و فعالان محیط‌زیست را جویا نمی‌شوند. مسئولان ذیربط اگر منابع مالی و پول لازم برای ساخت آزادراه تهران- شمال را ندارند، لااقل ریه و اندام حیاتی سرزمین را به فروش نرسانند.
بهتر است زمانی این آزادراه ساخته شود که پول کافی برای آن وجود داشته باشد، قرار نیست از منابع طبیعی این هزینه‌ها پرداخت شود؛ طبیعت به‌عنوان بانک بی‌حساب ما نیست که از آن به پرداخت بدهی‌ها بپردازیم.»
امیرزاده تصریح کرد: «در حال حاضر ۱/۹ میلیون هکتار جنگل‌های هیرکانی در کشور وجود دارد که یک جنگل ضعیف محسوب میشود و همانند بیماری است که نیاز به تیمار و مراقبت دارد، بنابراین باید در حراست از آن گام برداریم. بخش عمده‌ای از این جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور وجود دارد که گونه‌های گیاهی زیادی را در خود جای داده است و حتی در بسیاری از نقاط دنیا چنین طبیعت منحصربه‌فردی وجود ندارد.»
سازمان محیط‌زیست سکوت نکند
امیرزاده اظهار کرد: «از دیدگاه آقای کلانتری برخی فعالیت‌ها مانند واگذاری و بهره‌برداری از اراضی حاشیه آزادراه هیچ ایرادی ندارد؛ چراکه یک واژه توسعه پایدار را هم به آن می‌چسباند و نسبت به بسیاری برنامه‌ها نیز سکوت پیشه می‌کند.»
قرار بر این است که دولت حدود ۳۵ میلیون مترمربع از اراضی مجاور آزادراه تهران- شمال را به بنیادمستضعفان واگذار کند و بنیاد هم می‌تواند اجازه بهره‌برداری را به دیگر پیمانکاران بدهد. اکنون از سازمان محیط‌زیست انتظار می‌رود که نسبت به واگذاری و فروش اراضی زمینی‌های اطراف آزادراه تهران- شمال موضع بگیرد؛ چراکه بخشی از پناهگاه‌های حیات‌وحش و اثر طبیعی ملی هم در این مناطق قرار دارد و باید به آن توجه شود.
