آیا دکل های همراه اول و ایرانسل از عوامل ایجاد سرطان هستند؟

انسان مدرن با دور شدن از زندگی در طبیعت و روی آوردن به زندگی در محیط ‌های شهری هر روزه خود را در معرض انواع مواد شیمیایی، امواج الکترومغناطیسی و انواع تشعشع و القاء های میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی قرار می‌دهد. تحولات دیجیتال و توسعه پرشتاب فنآوری ارتباطات، حضور مداوم ابزارهایی چون گوشی موبایل هوشمند در یک سو و دکل‌ مخابرات مانند دکل ایرانسل، دکل همراه اول و دکل رایتل در سوی دیگر را هر روز چشم گیرتر می‌کند.

نحوه تاثیر این ابزارها بر سلامت انسان نه تنها محققان را در سطوح مختلف مشغول کرده، بلکه باورهای عمومی را هم به شدت تحت تاثیر قرار داده است. باورهایی که در برخی موارد پایه درستی در واقعیت‌های اثبات شده علمی ندارند. 

داغ‌ترین این مباحث در فضای عمومی درباره اثرات و مضرات دکل مخابرات و  برای مضرات دکل امواج سایت‌های BTS بر سرطان شکل گرفته است. اغلب در اطراف خود این سؤال ها را می‌شنویم که "کودکانی که در اطراف سایت BTS به مدرسه می‌روند یا سالمندانی که ملک خصوصی خود را برای نصب تجهیزات دکل مخابرات اجاره می‌دهند چقدر در تهدید انواع سرطان قرار دارند؟".

1. نحوه کار دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل و تشعشع آن

دکل‌ مخابرات، دکلی است که برای مقاصد مخابراتی از قبیل نصب آنتن در شبکه سلولار مخابرات استفاده می‌شود. دکل ایرانسل، دکل همراه اول و دکل رایتل و دکل های فرستنده های پخش تلویزیون دیجیتال DVBT از نمونه‌های دکل‌های مخابراتی هستند. آنتن‌های بی‌تی‌اس (BTS) (به انگلیسی: Base Transceiver Station)، (ایستگاه پایه فرستنده و گیرنده) نخستین بخش در شبکه تلفن همراه هستند که با دستگاه موبایل ارتباط برقرار می‌کنند و بر روی دکل‌های مخابراتی با ارتفاع معمولا ۲۰ متر در شهرها و بیش از 35 متر در جاده ها نصب می‌شوند. این آنتن‌ها گاهی هم بر روی سقف ساختمان‌ها یا مکان‌های مرتفع دیگر نصب می‌شوند و شامل مجموعه‌ای از تجهیزات مخابراتی بی‌سیم و باسیم هستند که ارتباط میان کاربر موبایل و شبکه را فراهم می‌کند.

دکل‌ مخابرات معمولا در مرکز سلول‌های شش ضلعی‌ فرضی در کنار هم به نحوی نصب می شوند که پوشش رادیویی مورد نیاز برای ایجاد ارتباط پایدار در جغرافیای یک ناحیه را فراهم کنند، بنحوی که برای عدم تداخل بین کانالها، فرکانس کار هر سلول با سلولهای همسایه متفاوت است، ولی در سلولهای دورتر با الگوی خاصی قابل تکرار است، از این جهت به آن شبکه سلولار می‌گویند.

هنگامی که می‌خواهیم با فردی تماس بگیریم یا پیامک بزنیم و حتی هنگامی که گوشی موبایل را روشن می‌کنیم؛ گوشی موبایل سعی می‌کند نزدیک‌ترین ایستگاه BTS را شناسایی کند و با ارسال سیگنال‌های دیجیتال ارتباط را ایجاد کند. این سیگنال‌های دیجیتال ابتدا با یک الگوی خاص به سیگنالهای آنالوگ تبدیل می شوند (این مرحله مدولاسیون نامیده می شود، که در نسل 2G از نوع GMSK ، در GPRS از نوع 8PSK و در نسل 3G و بالاتر ترکیبی از انواع QPSK و 16QAM یا 64QAM هستند) و سپس روی امواج الکترومغناطیسی غیر یونیزان سوار گشته و قابل مخابره، ارسال و دریافت می شوند. این امواج در طیف امواج الکترومغناطیسی RF و حدود طیف امواج مایکروویو قرار می‌گیرند و به دلیل آنکه فرکانس آنها بسیار بسیار کمتر از فرکانس امواج یونیزان است (حدود یک میلیونیم)، انرژی آنها نیز بهمان نسبت، بسیار بسیار کمتراست. بهمین دلیل پرتوگیری از این امواج برعکس امواج یونیزان، اثرات تخریبی بر سلول‌های زنده بر جای نمی گذارد.

1. تحقیقات جهانی سرطان 

مرجع علمی و جهانی در این حوزه، آژانس جهانی تحقیقات سرطان  (International Agency for Research on Cancer) یا IARC است که به عنوان یک آژانس بین‌المللی و بخشی از سازمان بهداشت جهانی WHO مربوط به سازمان ملل متحد UN فعالیت می‌کند. هدف اصلی این آژانس، پژوهش بر روی عاملهای ایجاد انواع سرطان است که به هریک Agent گفته می شود و در این راستا داده‌ها و نظرسنجی‌های صورت گرفته پیرامون عوامل سرطان را از سراسر جهان جمع‌آوری می‌کند. همچنین تک‌نگاری‌هایی پیرامون واکنشگرها و مواد شیمیایی که با زندگی انسان تماس دارند و رتبه بندی شدت میزان سرطان زا بودن آنها برای انسان ارائه می‌کند.

1. دسته‌بندی عوامل محیطی بر مبنای شدت میزان سرطان‌زایی

طبق دسته‌بندی سال 2012 آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) عناصر محیطی زندگی انسان بر مبنای شدت میزان سرطان‌زایی به پنج دسته سرطان‌زا، دارای احتمال سرطان زایی، دارای امکان سرطان زایی، طبقه بندی نشده به عنوان عامل سرطان و دسته دارای احتمال غیرسرطان‌زایی، تقسیم شده است. 

طبق این دسته‌بندی خطرناک‌ترین گروه به لحاظ تاثیر در ابتلا به سرطان گروه یک (Group 1) است که به عنوان مواد سرطان‌زا یا کارسینوژن‌ شناخته می‌شوند و شامل 107 عامل همچون نوشیدنی‌های الکلی، ترکیبات آرسنیک و گاز خردل هستند. 

در رتبه دوم، عوامل گروه ۲آ (Group 2A) قرار دارند که بعنوان "دارای احتمال سرطان‌زایی" شناخته شده اند و شامل 59 عامل همچون سرب، القای مو خشک کن، زایدات تصفیه نفت، اختلال ریتم ساعت بیولوژیک در اثر شیفت کاری، و ...  هستند. 

در رتبه سوم عوامل گروه ۲ب  (Group 2B) قرار دارند که به عنوان "دارای امکان سرطان‌زایی" طبقه‌بندی شده‌اند. در این گروه 266 عامل همچون قهوه، ترشیجات، مواد شوینده بکار رفته در خشکشویی‌ها، پودر کپسول های آتش خاموش کن، سوخت موتورهای دیزلی ، تداوم کار در محیط کارخانجات ریسندگی پارچه، و امواج الکترومغناطیس ناشی از گوشی‌های موبایل قرار دارند. فعلا با عامل های گروه 3 (Group 3) و گروه 4 (Group 4) کاری نداریم، اگرچه نکته بسیار مهمی در این طبقه بندی ها به چشم می خورد و آن این است که اصولا هیچ گروهی به عنوان "غیر سرطانزا" پیش بینی نشده است، و کم خطرترین عامل ها فقط 1 عامل، بنام Caprolactam شناسایی شده که آنهم در گروه 4 بنام "احتمالاً غیر سرطانزا" آورده شده است، که خود حکایت از نهایت سخت گیرانه بودن این دسته بندی دارد.

برای شناخت دقیق تفاوت این دسته بندی‌ها توجه به این نکته ضروری است که بین واژه‌های «امکان» و «احتمال» به لحاظ ریاضی و آمار تفاوت بسیار زیادی وجود دارد. بخت پیشامدِ "امکان" بسیار بسیار ناچیز است و هیچ تابع چگالی احتمالی برای آن متصور نیست، ولی بختِ  پیشامدِ "احتمال" بشدت قانونمند بوده و برای آن حتی می‌توان مقدار متوسط و واریانس نیز قائل بود.

1. مضرات دکل و تاثیر دکل مخابرات در سرطان چیست؟

به نقل از سایت انجمن سرطان آمریکا شواهد بسیار کمی برای تایید اثر دکل مخابرات در ایجاد سرطان وجود دارد. از نظر تئوری های علمی مرتبط با موضوع نیز، دلایل مهمی وجود دارد که سرطان‌زا بودن تشعشع دکل مخابرات را رد می‌کند.

 دلیل اول این است که میزان انرژی طیف امواج رادیویی که RF نامیده می شود و امواجی که از دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل، دکل همراه اول و دکل رایتل ساطع می گردند و از این دسته محسوب می شوند، انرژی نسبتا کمی دارند، به خصوص وقتی انرژی امواج RF را با انرژی تابش‌های یونیزان مانند اشعه گاما، اشعه ایکس و نور ماوراء بنفش (UV) که قطعاً مشخص شده است که در افزایش خطر ابتلا به سرطان موثر هستند، مقایسه کنیم. انرژی امواج RF که توسط دکل مخابرات و سایت BTS ساطع می‌شود برای شکستن پیوندهای شیمیایی در مولکول های DNA و در نتیجه ایجاد سرطان کافی نیست، چرا که حدود 1 میلیون بار کمتر از انرژی مورد نیاز برای این کار است. 

دلیل دوم مرتبط با طول موج است. امواج رادیویی دکل مخابرات مانند مانند دکل ایرانسل، دکل همراه اول و رایتل طول موج های طولانی دارند که فقط می‌تواند تا حدود چند میلیمتر در بدن انسان نفوذ کنند. این قدرت نفوذ کم در بدن باعث می‌شود این امواج تقریباً در سطح پوست باقی بمانند و به بافتهای زنده حساس همچون مغز و قلب نفوذ نکنند.

دلیل سوم اینکه حتی اگر امواج RF به نحوی بتوانند در دوزهای بالاتر، سلولهای بدن را تحت تاثیر قرار دهند، این موضوع موجب نگرانی نیست زیرا میزان تشعشع امواج RF که از دکل مخابرات ساطع می‌شود در سطح زمین بسیار پایین‌تر از حد استاندارد است. به عنوان مثال سطح تشعشع امواج رادیویی در نزدیکی دکل مخابرات یا سایت BTS ، چند صد برابر کمتر از سطح استاندارد جهانی است، ضمن اینکه این امواج از نظر ماهیت، تفاوتی با سایر منابع تشعشع مانند ایستگاه‌های پخش رادیو و تلویزیون ندارند که قدمت یک صد ساله داشته و هیچ مضرتی از این ایستگاه ها دیده نشده است، لذا مضرات دکل مخابرات با توجه به رعایت خطوط آستانه ای و حد قرمز استاندارد و عدم اثبات خطر امواج مشابه در یک دوره یک 100 ساله، موضوعیت پیدا نمی کند.

1. پژوهش آماری مضرات دکل و نقش سرطان‌زایی دکل مخابرات بر انسان

تعداد مطالعات انسانیِ اندکی به طور خاص بر روی مضرات دکل و خطر سرطان‌زا بودن دکل مخابرات که دکل ایرانسل و دکل همراه اول از آن جمله هستند، متمرکز شده است و بدلایل مختلف و محدودیتهای موجود، بیشترِ این مطالعات روی حیوانات تمرکز داشته است.

به نقل از سایت انجمن سرطان آمریکا، در یک مطالعه با ابعاد بزرگ، محققان بریتانیایی یک گروه از 1000 خانواده کودکان مبتلا به سرطان را با یک گروه مشابه از خانواده‌های کودکان بدون سرطان مقایسه کردند. آنها هیچ ارتباطی بین قرار گرفتن مادران کودکان سرطانی در معرض تشعشع دکل مخابرات یا سایت BTS در دوران بارداری (بر اساس فاصله خانه تا نزدیکترین دکل و میزان انرژی که توسط دکل های اطراف ساطع می شود) و خطر ابتلا به سرطان در دوران کودکی مشاهده نکردند.

در یک مطالعه دیگر، محققان تعداد DNA آسیب دیده و تعداد سلول‌های آسیب دیده در میان سلول‌های خونی را به عنوان شاخص احتمال بروز سرطان در نظر گرفتند. آنها متوجه شدند که در افرادی که در نزدیکی دکل مخابرات زندگی می‌کردند آسیب DNA و آسیب سلولی بدتر از دیگران نیست و لذا مضرات دکل عامل موثری در آسیب سلولی نداشته است.

پژوهش‌های علمی دیگر نشان داده است که مقدار تشعشع دکل مخابرات بسیار کمتر از تشعشع گوشی موبایل است. حدود 30 مطالعه در مورد ارتباط احتمالی بین استفاده از تلفن همراه و تومور در افراد مختلف بررسی شده است. اکثر مطالعات تا به امروز ارتباطی بین استفاده از تلفن همراه و رشد تومورها نشان نداده است، اگرچه این مطالعات محدودیت‌های مهمی داشته، همچنان تحقیقات در این زمینه در مراکز علمی ادامه دارد.

1. نتایج مطالعات آزمایشگاهی درباره مضرات دکل و سرطان‌زایی تشعشع دکل مخابرات

مطالعات آزمایشگاهی، تاثیر امواج RF که در ارتباطات تلفن همراه مورد استفاده قرار می گیرند را بر روی آسیب DNA بررسی کرده‌اند. اکثر این مطالعات نشان داده‌اند که تشعشع امواج RF که از دکل‌ مخابرات مانند دکل ایرانسل یا دکل همراه اول و رایتل ساطع می شوند، به اندازه کافی انرژی ندارند تا به طور مستقیم به DNA آسیب برسانند. از این رو روشن نیست که چگونه گوشی های تلفن همراه و دکل‌های مخابراتی ممکن است باعث ایجاد سرطان شوند، بعبارت حقیقت داشتن چنین فرضیه ای قابل مدل شدن با یک متدولوژی علمی نیست، اگرچه تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد.

برخی از دانشمندان گزارش داده اند که امواج RF ممکن است اثرات دیگری در سلول های انسانی (در ظروف آزمایشگاهی) داشته باشند که ممکن است به رشد تومور کمک کند. با این حال، این مطالعات نیز با مدل های علمی موجود مورد تأیید قرار نگرفته است، ضمن اینکه چنین اثراتی در مطالعه ای که در مورد سلول‌های خونی از افرادی که در نزدیکی دکل مخابرات زندگی می کردند مشاهده نشده است.

مطالعات متعدد دیگری بر روی موش ها در آزمایشگاه انجام شده است تا تاثیر تشعشع امواج RF بر روی رشد تومورهایی که توسط عوامل سرطان‌زای دیگر رشد می‌کردند، را بررسی کند. این مطالعات شواهدی مبنی بر رشد این تومورها در اثر تشعشع پیدا نکرده‌اند، اما این تحقیقات نیز همچنان ادامه دارد.

1. موضع سازمان‌های رسمی متخصص سرطان درباره مضرات دکل

به جز آژانس بین المللی تحقیقات بر روی سرطان (IARC) دو سازمان دیگر متخصص سرطان شامل «برنامه ملی سم شناسی آمریکا» (NTP) و «اداره حفاظت از محیط زیست آمریکا» (EPA) نیز تشعشع دکل مخابرات را به عنوان عامل سرطان‌زا شناسایی نکرده‌اند. 

کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده (FCC) در مورد دکل‌های مخابرات که نزدیک مناطق مسکونی یا مدارس نصب می‌شوند گفته است:

 "سطح تشعشع امواج RF ناشی از دکل‌های مخابراتی که در شبکه‌های سلولار و نیز خدمات ارتباطی شخصی (PCS) استفاده می شود، معمولا هزاران بار زیر محدودیت‌های ایمنی است. این محدودیت‌های ایمنی بر اساس توصیه‌های سازمان‌های متخصص و توسط ادارات دولتی فدرال مسئول بهداشت و ایمنی تایید شده است. بنابراین، هیچ دلیلی وجود ندارد که نگران مضرات دکل شویم و معتقد باشیم که این دکل‌ها ممکن است خطر بالقوه بهداشت و سلامت برای ساکنین مناطق مسکونی یا دانش‌آموزان مدارس نزدیک دکل‌ها، ایجاد کنند."

آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) نیز درباره مضرات دکل و اثرات تشعشع دکل مخابرات و امواج RF می گوید:

"امواج رادیویی چنانچه انرژی بسیار بالایی داشته باشند، خطرناک هستند چون می‌توانند به سرعت بافت بدن را گرم کنند. با این حال، این سطح بالای انرژی فقط در نزدیکی تجهیزات خاص، مانند فرستنده‌های قدرتمند از راه دور ایجاد می‌شود. دکل‌ مخابرات و شبکه‌های بی‌سیم، امواج RF ساطع می‌کنند اما سطح حرارتی قابل توجهی ندارند. علاوه بر این، انرژی امواج RF با افزایش فاصله، به شدت کاهش می یابد و در سطح زمین، قرار گرفتن در معرض تشعشع امواج RF از منابعی مانند دکل‌ مخابرات معمولا بسیار کم است."

جمع بندی مطالب بالا نشان‌ می‌دهد تحقیقات سرطان درباره مضرات دکل هنوز موارد نگران‌کننده درباره تشعشع دکل مخابرات مانند دکل ایرانسل، دکل همراه‌اول و دکل رایتل نشان نداده است.