سابقه حضور ابوطالب شفقت، رئیس فعلی دانشگاه صنعتی مالک اشتر در این نهادِ وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به سال ۱۳۷۰ باز می‌گردد. او البته در مقطعی (سال ۱۳۸۴) با آغاز دولت نهم به‌عنوان استاندار مازندران انتخاب شد و چند سالی درمسند استانداری چند استان باقی ماند و پس از آن مجدداً به وزارت دفاع بازگشت و کارش را در دانشگاه مالک اشتر ادامه داد.
دانشگاه صنعتی مالک اشتر در میانه جنگ ایران و عراق (سال ۱۳۶۴) با هدف تأمین نیازهای کادر صنعتی صنایع دفاعی کشور و با نام اولیه «دانشگاه صنایع دفاعی» متولد شد و از یک‌سالگی شروع به جذب دانشجو در رشته‌های فنی مهندسی کرد اما با گذشت زمان و تلفیق دو وزارتخانه سپاه و دفاع با یکدیگر و تشکیل وزارتخانه دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در سال ۶۸، این دانشگاه به شکل فعلی خود درآمد و در سال ۷۲ با موافقت رهبری نام مالک اشتر برایش انتخاب شد.
این مجموعه علمی - صنعتی در حال حاضر با تشکیل نزدیک به ۱۰ مجتمع دانشگاهی در رشته‌های مختلف فنی مهندسی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا به کار خود در حوزه تأمین نیازهای صنایع دفاعی کشور ادامه می‌دهد و نزدیک به ۳۶۰ عضو هیئت علمی را هم برای آموزش دانشجویان و انجام پروژه‌های مدنظر وزارت دفاع در این دانشگاه به کار گرفته است.
همزمان با چهل‌سالگی انقلاب با رئیس دانشگاه صنعتی مالک اشتر به گفت‌وگو نشستیم تا به بیان بخشی از مأموریت‌های این دانشگاه و اقدامات آینده آن بپردازد.
متن کامل گفت‌وگوی ایسنا با ابوطالب شفقت به شرح زیر است:
ارتباط دانشگاه صنعتی مالک اشتر با سایر دانشگاه‌های غیردفاعی کشور برای تأمین نیازهای صنعت دفاعی در چه سطحی است؟
ما امروز دانشگاه صنعتی‌ای داریم که در کنار دانشجو، استاد و کارمند، محققانی هم دارد که کارشان تنها تحقیق است. این دانشگاه تفاوت اساسی با سایر دانشگاه‌ها دارد و جهت‌گیری ما این است که تعاملی برای تأمین نیازهای کشور با سایر دانشگاه‌ها داشته باشیم و به نوعی خود را پلی بسیار قوی میان صنایع دفاعی با سایر دانشگاه‌ها می‌دانیم. همه رشدی که ادعا می‌کنیم در صنایع دفاعی نیروهای مسلح وجود دارد و نیز تحقیقات دفاعی‌ای که زبان‌زد عام و خاص شده است و در نهایت فعالیت‌هایی که در بخش خودرویی و صنعتی انجام می‌دهیم به شکلی جلو رفته که می‌توانیم در نقاط بلندی بایستیم و به آن افتخار کنیم. البته این دستاوردها با استفاده از دانشگاه‌های کشور رخ داده است و سهم آنها در پیشبرد صنایع دفاعی بسیار بالاست و همه این دانشگاه‌ها در رسیدن به هدف توسعه صنایع دفاعی با ما همکاری میکنند.
دانشگاه مالک اشتر با دانشگاه‌های خارجی هم ارتباط علمی دارد؟ مثلاً تا به حال برنامه‌ای برای اعزام دانشجو به خارج کشور یا پذیرش دانشجویان خارجی داشته‌اید؟
ما ارتباطمان با دانشگاه‌های خارجی در قالب یک چارچوب مشخص پیش می‌رود. دانشجو به آن دانشگاه‌ها می‌فرستیم و استادانی هم به این دانشگاه‌ها می‌فرستیم اما همه امور به شکل کاملاً مشخص و چارچوب‌داری انجام میشود و البته ارتباطمان با دانشگاه‌های خارجی به اندازه سایر دانشگاه‌های کشور نیست. ما ارتباطمان با دانشگاه‌های خارجی محدودتر از دانشگاه‌های دیگر است اما این‌طور هم نیست که ارتباطی با آنها نداشته باشیم. به‌هرحال ما مقاله تولید می‌کنیم، نشریاتی منتشر می‌کنیم و همه آنها از سوی دانشگاه‌های خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحریم‌ها در ارتباط میان دانشگاه مالک اشتر با سایر مراکز علمی در دنیا چقدر تأثیر داشته است؟
من نکته‌ای را به‌عنوان یک نیروی انقلاب اسلامی می‌گویم که بخشی از دنیا به سرکردگی آمریکا از همان روز اول ما را تحریم کرد و در سایه این تحریم، توانایی دفاعی ما خود را نشان داده است. به صورتی که در زمانی آنان حتی سیم‌خاردار را از ما دریغ می‌کردند و می‌گفتند این سیم‌خاردار دوجور کارکرد دارد، هم می‌تواند در صنایع کشاورزی استفاده شود و هم در مناطق عملیاتی به کار گرفته شود و حالا که این‌طور است ما حتی برای کشاورزی هم سیم‌خاردار در اختیار شما قرار نمی‌دهیم. این رفتار غرب یعنی ما باید برای پیشرفت و رفع نیازهای‌مان فقط روی پای خودمان بایستیم. آنان محور اصلی تحریم خود را صنایع نظامی قرار دادند و از همان آغاز نیز این اتفاق برای ما افتاده است و به قول امام راحل کار خوب آمریکایی‌ها این است که با ما قطع رابطه کردند، چرا که ما را به سمت پیشرفت و اتکا به خودمان می‌برد.
نکته دیگر این است که آنان در سایه تحریم، اقتصاد ما را نیز تحت الشعاع قرار دادند و در واقع گام اول‌شان این بوده که توانمندی دفاعی ما را تحت فشار بگذارند وگرنه در قالب تحریم صنایع دفاعی به دنبال فشار آوردن به مردم ما از طریق تحریم‌های اقتصادی هستند چون می‌دانند پایه اصلی مقاومت ما مردم هستند. بنابراین دشمن در پی شکستن مقاومت مردم است و این کار را با فشار آوردن بر مردم به اسم فشار بر نیروهای مسلح انجام می‌دهد و طبیعی است که در فعالیت و پیشرفت ما این موضوع تأثیرگذار است اما در عین حال امروز صنایع دفاعی ما یک صنایع دفاعی بسیار موفق است.
ما از فرصت تحریم‌ها استفاده می‌کنیم. بله؛ تحریم‌ها تأثیر می‌گذارند اما خلاقیت‌مان را بالا برده است. دانشجویان ما و جوانان‌مان چون رویکرد ایرانی - اسلامی در ذهن دارند و عاشق خودکفایی و روی پای خود ایستادن هستند و در وجودشان پاسداری از انقلاب دیده میشود - و برایشان فرقی هم نمی‌کند که در کدام دانشگاه باشند - آن وقت به این مسیر می‌روند که تحریم‌ها را بشکنند که خوب هم پیشرفته‌ایم و توانسته‌ایم اظهار وجود کنیم و به قول سیاسیون هیچ اراده‌ای در منطقه نمی‌تواند عمل کند مگر اینکه اراده ایران نیز در آن دخیل باشد.
با گذشت بیش از سی سال از تأسیس دانشگاه مالک اشتر، به نظرتان در تأمین نیازهای وزارت دفاع و نیروهای مسلح موفق عمل کرده‌اید؟
ما در قالب یک واحد دانشگاهی توانسته‌ایم سهمی در تولید قدرت دفاعی داشته باشیم. ما از جنس یک دانشگاه صنعتی هستیم و کارکنانمان موفق و مجرب هستند و فضای پژوهش در این دانشگاه برای یک پژوهشگر بسیار آماده است. چرا که یک محیط دانشگاهی مؤثر و ساختار علمی - پژوهشی خوب داریم و روابط پژوهشی ما به شکلی است که دانشجویان آماده ابراز خلاقیت‌هایشان هستند و در چنین فضایی است که دانشجو، کارآفرین میشود. بنابراین این دانشجویان هر چقدر بیشتر جذب صنایع دفاعی شوند، بیشتر به نفع ماست، چرا که کار علمی و تحقیقاتی انجام داده و به شیوه کار ما در وزارت دفاع آشنا است.
اما تأثیرگذاری و نقش دانشگاه مالک اشتر در تأمین نیازهای صنایع دفاعی به این صورت است که ما دو رویکرد را در دانشگاه دنبال می‌کنیم. از آنجا که یک واحد دانشگاهی هستیم طبیعتاً به سمت توسعه دادن مرز دانش حرکت می‌کنیم و بخش اصلی مأموریت ما از طریق دانشجویان یا افرادی که با آنان کار دانشگاهی می‌کنیم این است که مرزهای دانش را توسعه دهیم و نوآوری داشته باشیم. در کنار این ما مسائل صنعت دفاعی را هم مد نظر داریم و می‌توانم ادعا کنم که با توجه به گزارشی که اخیراً در بازدید امیر حاتمی و دکتر غلامی از دانشگاه صنعتی مالک اشتر به آنان ارائه دادیم، استدلال‌مان این است که ما دوره نسل چهارم دانشگاهیان در دنیا را طی می‌کنیم. اکنون دانشگاه‌ها در دنیا رویکردشان این است که این نهاد علمی را صنعت‌ساز کنند. یعنی دانشگاه از حوزه آموزش صرف خارج شود و به سمت نوآوری و خلاقیت رود و آنها را به بازار برساند.
البته ما چون در صنایع دفاعی هستیم، به بخش دفاعی کشور کمک می‌کنیم اما این به معنای کمک‌نکردن ما به صنایع ملی نیست. ما ارتباط خوبی؛ دولت با بخش‌های مختلف صنعتی دولت و کشور داریم و ارتباطات خوبی نیز با سایر دانشگاه‌ها و سازمان‌ها داریم اما اساساً دستاوردهای ما در صنایع دفاعی دیده میشود و سهم بزرگی در این زمینه داریم.
مشخصاً دستاوردهای دانشگاه مالک اشتر در افزایش قدرت دفاعی چقدر مؤثر بوده‌اند؟
منِ به عنوان رئیس این دانشگاه نمی‌توانم در این زمینه به درستی نظری بدهم، این کار را باید یک مقام دفاعی انجام دهد اما مدعی هستم که دانشگاه ما آنقدر در پروژه‌های دفاعی فعال است که طبیعتاً سهم دانشگاه در توسعه صنایع دفاعی کشوری بالا است و همه دانشگاه‌های کشور هم در این زمینه سهم دارند پس منظور من این نیست که تنها ما هستیم که به صنایع دفاعی کشور کمک می‌کنیم. چرا که پیشبرد صنایع دفاعی بدون مشارکت همه دانشگاه‌های کشور نمی‌تواند به سمت جلو حرکت کند. ما به عنوان دانشگاهی که در کنار صنایع دفاعی هستیم طبیعتاً سهم بیشتری در این امر داریم چرا که نیمی از دانشجویان‌مان به بخش صنعت دفاعی می‌روند و زنجیره فناوری بین دانشگاه و صنعت دفاعی را تکمیل میکنند.
نکته‌ای که باید عرض کنم تا سایر دانشگاه‌ها به آن توجه کنند، این است که اگر بتوانیم همه دانشگاه‌ها را به سمت کارآفرینی ببریم، هم برای دانشجو پس از پایان تحصیلات کسب و کار ایجاد کرده‌ایم و هم خودکفایی و خوداتکایی کشور را ارتقا داده‌ایم. البته سازوکار کشور در این زمینه تأثیرگذار است اما من از کمک‌های معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری آقای دکتر ستاری بسیار تشکر می‌کنم که کمک‌های خوبی را به صنایع دفاعی داشته‌اند.
تفاوت دانشگاه مالک اشتر با سایر دانشگاه‌های دفاعی مثل «امام علی (ع)»، «امام حسین (ع)»، «شهید ستاری» و «دفاع ملی» چیست؟ از سوی دیگر آیا شباهتی میان این دانشگاه با سایر دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم وجود دارد؟
ما در دانشگاه‌های دفاعی که وابسته به نیروهای مسلح هستند دانشگاه دفاع ملی را داریم که در سطح راهبردی کار می‌کند و عمدتاً مدیران دفاعی در آنجا حضور داشته‌اند. چرا که کسی که آنجا می‌رود چند سال از فوق‌لیسانسش گذشته است و می‌تواند سطوح مدیریت راهبردی را فرا بگیرد. بقیه دانشگاه‌های دفاعی کشور نیز عمدتاً کارشان تربیت کادر برای خودشان است. مثل دانشگاه امام علی (ع) دانشگاه شهید ستاری و … از این جهت درست است که دانشگاه مالک اشتر داخل نیروهای مسلح قرار دارد اما ما الان اینگونه نیستیم و در سال ۸۴ آخرین دوره جذب دانشجو که در ادامه استخدام وزارت دفاع شود را انجام دادیم و حالا دیگر لزومی نمی‌بینیم که دانشجویی را که به این دانشگاه می‌آید حتماً جذب کنیم اما حالا یک واحد دانشگاهی همجنس با سایر دانشگاه‌های دفاعی هستیم که کارمان تمرکز بر روی مسائل مربوط به صنایع دفاعی است ولی از این منظر که دانشجویان ما لزوماً جذب و استخدام نمی‌شوند و برای کادرسازی دانشجو نمی‌گیریم با سایر دانشگاه‌های دفاعی تفاوت داریم.
ما ماموریت‌مان کار مهندسی است اما سایر دانشگاه‌های دفاعی لزوماً مهندسی نیستند هر چند دانشگاه دریایی و دانشگاه ستاری کار مهندسی انجام می‌دهند اما ما صرفاً این کار را بر عهده گرفتیم و در مقایسه با سایر دانشگاه‌های کشور از نظر سطح تحصیلی به تربیت مدرس نزدیک‌تر هستیم. چرا که آنان فقط در مقطع فوق لیسانس و دکترا جذب دانشجو میکنند و ما نیز به همین شکل کارمان را انجام می‌دهیم اما نوع ارتباط و تعامل ما پژوهش‌محوری است و از این جهت درست است که تابع وزارت علوم هستیم و اعضای هیئت علمی‌مان تابع مقررات وزارت علوم هستند اما سختگیری بیشتری برای هیأت علمی‌مان داریم و گفته‌ایم که فقط داشتن مهارت علمی کافی نیست. بلکه اجرای پژوهش‌های تحقیقاتی منجر به دستاورد برای ما ارزش بیشتری دارد. پس فعالیت علمی تحقیقاتی برای ما از کار صرفاً نظری با ارزش‌تر است. ما در واقع شاخص‌مان را ارتقا داده‌ایم و کف آن همان شاخص وزارت علوم است ولی از این سطح فراتر هم می‌رود.
تعداد دانشجویان مالک اشتر چقدر است؟
شاخص نسبت دانشجو به استاد که در اکثر دانشگاه‌ها بیش‌از ۱۴ می‌باشد با تقویت شاخص علمی و اجرایی برای ارتقا سطح علمی دانشجویان و توجه بیشتر به سطح پژوهشی آنان نزدیک به ۱۱ می‌باشد که امیدواریم آن را به عدد ۱۰ برسانیم. چرا که می‌خواهیم دانشجویان‌مان به سمت انجام پروژه بروند و قدرت تعریف پروژه را برای خود داشته باشند. ما الان ۵۰۰ دانشجوی دکتری داریم و ۲۵۰۰ دانشجو نیز در سطح فوق لیسانس جذب کرده‌ایم و تلاش می‌کنیم در موضوع جذب دانشجو تاکید داشته باشیم سطوح علمی را حفظ کنیم.
رشته‌ای در دانشگاه شما تدریس میشود که مخصوص خودتان باشد؟
ما رشته پدافند غیر عامل را برای اولین بار در دانشگاه‌مان ایجاد کردیم که حتی پیش از شکل‌گیری سازمان پدافند انجام شده بود و اینکه به عنوان یک رشته دانشگاهی روی آن کار شود و قدرت جذب نیروی انسانی در آن داشته باشیم را از هشت‌سال پیش آغاز کردیم اما بقیه رشته‌هایمان نیز همان رشته‌های مصطلح عمومی است مانند رشته هوافضا که بقیه دانشگاه‌ها نیز آن را دارند و ما نیز از این رشته استفاده می‌کنیم ولی بیشتر تمرکزمان روی صنایع دفاعی است.
نظرتان راجب به بودجه آموزشی دانشگاه در سال آموزشی آینده چیست؟
ما هیچ وقت در بخش دفاع نگران بودجه نبوده‌ایم و در بخش تحقیقات هم به عنوان یک محقق انتظار بیشتر از این را داریم اما می‌بینیم که هر کسی در کشور کار می‌کند انتظار اعتباررسانی بیشتری هم دارد تا بتواند دستاوردهایش را عرضه کند اما در طول این سال‌ها هیچ وقت مشکل بودجه نداشته‌ایم. در بخش دفاع هم وزارت دفاع به ما کمک می‌کند و اگر لازم باشد با نمایندگان مجلس نیز وارد مذاکره می‌شویم تا مشکلی پیش نیاید.
تا به حال از سوی کشورهای دیگر پروژه‌ای برای انجام یا تکمیل به دانشگاه مالک اشتر پیشنهاد شده است؟
در حال حاضر ما فعلاً بر تأمین نیازهای بخش دفاعی خودمان متمرکز هستیم.
