به گزارش استناد نیوز به نقل از ایرنا، ارتقای کیفی نهاد انتخابات به عنوان یکی از شاخص‌های برجسته مردم‌سالاری، استقرار نظام رای‌گیری الکترونیک را در جهان امروزی به ضرورتی گریزناپذیر تبدیل کرده‌است.
رای‌گیری الکترونیک به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره انتخابات الکترونیک که در آن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در مراحل مختلف برگزاری انتخابات بهره گرفته می‌شود، امروزه در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی «کمک به مردم‌سالاری و انتخابات» در سال ۲۰۱۵ ، حدود ۵۷ درصد از ۱۲۳ کشور مورد مطالعه، هرگز انتخابات الکترونیک را تجربه نکرده‌اند، ولی در حدود ۲۱ درصد از این کشورها، رای‌گیری الکترونیکی در انتخابات ملی یا استانی یا ترکیبی از هر ۲ به‌کارگرفته‌شده‌است. بر این مبنا، کشورهایی که رای‌گیری الکترونیک در آنها به کار گرفته نشده ولی مطالعات امکان‌سنجی در آن صورت گرفته ۱۶درصد از کل مورد مطالعه را تشکیل می دهند.
چندسالی است برگزاری انتخابات الکترونیک مورد توجه نهادهای متولی امر انتخابات در کشورمان قرار گرفته است. برخی برگزاری تمام الکترونیک انتخابات اخیر شورایاری‌ها در پایتخت را گشایش بابی در این حوزه می‌دانند و معتقدند این تجربه به عنوان الگویی موفق در انتخابات مجلس یا ریاست جمهوری قابل به‌کارگیری است، هرچند این انتخابات به لحاظ سطح دربرگیری و ابعاد پوشش‌دهی، با انتخاباتی چون مجلس شورای اسلامی یا ریاست جمهوری قابل مقایسه نیست.
استقرار نظام الکترونیک رای‌دهی، پیش از هرچیز نیازمند انجام مطالعه و پژوهش‌هایی گسترده و آسیب شناسانه از تجربه‌کشورهای دیگر و بازشناسی لوازم و پیش‌نیازها و بررسی امکان‌سنجی اجرایی‌سازی آن است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مهرماه ۹۸ در گزارشی با عنوان «رای‌گیری الکترونیکی در کشورهای مختلف و آموزه‌های آن» به بررسی تجربه کشورهایی چون آلمان، سوئیس، استونی، نروژ، آرژانتین، هلند، اکوادور و ... در برگزاری رای‌گیری الکترونیک پرداخت و با بررسی فرصت‌ها و چالش‌های این کشورها در رای‌گیری الکترونیکی، مطالعه‌ای کاربردی را در این حوزه ارایه‌کرد که می‌تواند مورد استفاده نهادهای متولی امر انتخابات در کشورمان قرار گیرد.
مزایا و چالش‌های رای‌گیری الکترونیک
به‌کارگیری سامانه رای‌گیری الکترونیکی، می‌تواند مزایای بسیاری را برای نظام انتخاباتی کشور به ارمغان آورده و در نهایت زمینه‌های افزایش اعتماد عمومی به نهاد انتخابات را فراهم می کند.
نکته بسیار مهم در این روند این است که رای‌گیری الکترونیکی نباید تاثیر منفی بر انتخابات آزاد و عادلانه داشته‌باشد. رعایت جنبه‌های قانونی، فرایندی و فنی در رای‌گیری الکترونیک، می تواند موارد مهمی از قبیل حق رای عمومی، حق رای برابر، حق رای آزاد، حق رای محرمانه، شفافیت، صحت و راستی‌آزمایی، اعتمادپذیری و امنیت را برآورده کند.
تسهیل اخذ رای از افراد دارای معلولیت‌های خاص، قابلیت نظارت و بازبینی در تمام مراحل رای‌گیری، ارتقای شفافیت در فرایند انتخابات، کاهش زمان رای‌گیری، افزایش سرعت و دقت در شمارش آراء، عدم ذخیره اطلاعات افراد توسط دستگاه‌های اخذ رای، حذف پیوند میان رای و رای‌دهنده، حذف هرگونه ارتباط دستگاه رای‌گیری با تجهیزات دیگر، امکان درخواست برگه رای دیگر توسط رای دهنده در صورت بروز اشتباه، امکان مشاهده و تایید شمارش آرا توسط ناظران و نمایندگان بخش‌های مختلف سیاسی، قابلیت تنظیم نرم‌افزار متناسب با نوع انتخابات و پشتیبانی از گزینه برگه رای سفید و همچنین زبان‌های مختلف و ... از مزایایی است که این نوشتار برای استقرار نظام رای‌گیری الکترونیک برشمرده است.
به موازات این مزایا و بر اساس مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس، برگزاری الکترونیک رای‌گیری معمولا با چالش‌هایی در حوزه قانونی، فنی و مسایل سیاسی و اجتماعی مواجه است. بر این مبنا پیاده‌سازی موفق رای‌گیری الکترونیکی نیازمند الزامات فنی، چارچوب قانونی مناسب و فرایندی است. این سه رکن از یکدیگر مستقل بوده و ضعف در هریک از آنها می تواند باعث شکست پروژه رای‌گیری شود.
بر این اساس در بحث رای‌گیری الکترونیکی و در رابطه با هریک از سه زمان پیش از انتخابات، روز انتخابات و پس از آن باید مسایلی مورد ملاحظه قرار گیرد.
قبل از انتخابات، مواردی چون چارچوب و مسایل قانونی، طراحی و پیاده‌سازی، تامین تجهیزات، امنیت، آموزش طرز کار سامانه‌ها برای سطوح مختلف مجریان انتخاباتی و آموزش و آگاهی به رای‌دهندگان، ثبت نام و اعلام نامزدی انتخابات دارای اهمیت هستند.
در رابطه با عملکرد رای‌گیری و روز انتخابات نیز موارد مختلفی مانند فرایندهای قبل از رای‌گیری، مدت زمان رای‌گیری، شمارش آرا و اعلام نتایج باید درنظرگرفته‌شوند. برای پس از انتخابات هم مواردی مانند ممیزی‌ها، ارزیابی، بایگانی و پژوهش و توسعه‌های تخصصی باید در نظر گرفته‌شوند.
چه باید کرد؟
این پژوهش در ادامه با بررسی تطبیقی تجربه کشورهای یادشده در پیاده‌سازی رای‌گیری الکترونیک، چالش‌هایی که در این مسیر با آن مواجه شدند و راه‌هایی که برای اصلاح روندها جستند، به ارایه پیشنهادهایی به متولیان امر انتخابات در کشورمان برای اجرایی سازی رای‌گیری الکترونیک پرداخته‌است که به صورت موردی به‌ذکر آن می‌پردازیم.
نخست، با توجه به اینکه رسید ممیزی برگه رای یک تضمین فیزیکی و همچنین یک اقدام کلیدی در رای‌گیری الکترونیک به‌شمارمی‌رود، ارایه رسید ممیزی برگه رای به رای‌دهنده، لازم و ضروری است.
دوم، نظارت بر مراحل مختلف رای‌گیری الکترونیکی و شمارش آرا از سوی سازمان‌ها و تشکل‌های مردم‌نهاد، لازم و ضروری است.
سوم، به منظور بهبود مسائل فنی، امنیتی و فرایندی، دستگاه‌های رای‌گیری الکترونیکی و نرم‌افزارهای مربوطه باید از سوی انجمن‌های تخصصی و مستقل نخبگان، دانشگاهیان و پژوهشگران مورد ارزیابی قرار گیرند.
چهارم، از آنجا که عملکرد کارکنان انتخابات دارای پیامدهای کلیدی در ارزیابی رای‌دهندگان از سامانه جدید رای‌گیری الکترونیکی هستند، مجریان و هیات‌های اجرایی انتخابات باید به‌طور جامع آموزش داده شوند.
پنجم، وجود شفافیت در تعیین شرکت تامین کننده تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری الزامی است و این شفافیت باید بر اساس یک فرایند گفت و گوی رقابتی پیش از مناقصه تضمین شود.
ششم، لازم است پیش از رای‌گیری، گواهی‌های فنی، امنیتی و کارکردی در ارتباط با نرم‌افزار مورد استفاده در سامانه‌های رای‌گیری و شمارش آرا گرفته شود.
هفتم، سازوکار شناسایی و احراز هویت رای‌دهنده باید منحصربفرد باشد.
هشتم، هرگونه ارتباط میان رای و شخص رای دهنده باید حذف شود.
نهم، طراحی برگه رای الکترونیکی و سازوکار تایید رای از سوی رای‌دهنده و همچنین درنظرگرفتن تمام گزینه‌های رای‌گیری از جمله برگه‌های رای خالی به طور صحیح با تمام جزئیات باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
دهم، لازم است برنامه‌های آموزشی گسترده صوتی و تصویری تهیه شده و پیش از رای‌گیری از رسانه‌های عمومی پخش شوند.
یازدهم، باید سطوح مختلف ممیزی از رای‌گیری الکترونیکی در نصب نرم‌افزار رای‌گیری و شمارش، پایگاه داده، امنیت در حوزه رای‌گیری و ممیزی سیستم تجمیع‌کننده وجود داشته باشد. این ممیزبی باید به صورتی باشد که رای‌دهندگان و سازمان‌های سیاسی بتوانند نتایج فرایند انتخابات را بررسی نمایند.
دوازدهم، لازم است تا رای‌گیری الکترونیکی چندین مرتبه به صورت پایلوت و آزمایشی برگزار شود و تمام فرایندهای آن ارزیابی شود و نتایج نیز توسط پژوهشگران و متخصصان تحلیل شود.
سیزدهم، از افراد رای‌دهنده و کارکنان اجرای انتخابات پیرامون تمامی فرایندهای رای‌گیری الکترونیکی نظرسنجی انجام شود و سپس نتایج نظرسنجی توسط پژوهشگران و متخصصان در جهت بهبود فرایندها تحلیل شود.
چهاردهم، استانداردهای فنی سیستم رای‌گیری پیرامون مسایلی از قبیل قابلیت دسترسی، قابلیت تعامل متقابل تجهیزات، امنیت، ممیزی و صدور گواهی‌نامه باید اخذ شود.
پانزدهم، درصورت خرابی سامانه باید فرایند بازیابی ضروری وجود داشته باشد تا از از دست‌رفتن داده‌هاجلوگیری شود.
شانزدهم، سطوح دسترسی کاربران در نرم‌افزارهای سامانه رای‌گیری الکترونیکی باید متناظر با وظایف کاربران مشخص شود.
هفدهم، انتقال نتایج رای‌گیری الکترونیکی باید توسط روش‌ها و پروتکل‌های انتقال امن در کانال‌های امن انجام شود که به تضمین درستی و دقت داده منجر شود.
هجدهم، فرایندهای رای‌گیری الکترونیکی نباید بر روی نتایج آرا تاثیرگذار باشد. به عنوان مثال یکی از فرایندهای رای‌گیری الکترونیکی، تصحیح خطا پیش از ثبت نهایی رای است. اگر این فرایند دشوار باشد، افراد کمتری به تصحیح آرا خود می‌پردازند و این امر بر نتیجه آرا تاثیرگذار خواهد بود.
نوزدهم، برآورده‌سازی الزامات مورد نیاز، شامل الزامات فنی، عملکردی، مقرراتی و ... برای تمام سامانه‌ها و فرایندهایی که استفاده می‌شوند.
بیستم، برگه رای‌گیری الکترونیکی باید از محرمانگی و سطح حفاظتی بالایی برخوردار باشد.
بیست و یکم، به‌کارگیری سازوکارهای مناسب در فرایندهای رای‌گیری الکترونیکی سبب ایجاد حس اعتمادپذیری پیرامون آن در میان رای‌دهندگان خواهد شد.
بر این مبنا، ملاحظات و الزامات قانونی، فنی و فرایندی بسیاری برای برگزاری الکترونیک انتخابات پیش‌روی کشورمان قرار دارد که این پژوهش تنها بخش‌هایی از آن را مورد بررسی قرار داده است. در واقع رای‌گیری در سطح کشور به صورت الکترونیک، در وهله نخست نیازمند انجام مطالعات عمقی در این حوزه و بسترسازی گسترده در حوزه‌های قانونی، فنی، سیاسی و اجتماعی است؛ مساله‌ای که زمانبر بوده و بعید است دست کم تا انتخابات مجلس ۹۸، دست یافتنی باشد.
